«Έφιππος ανδριάντας του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (Δημήτρης Καλαμάρας, Φλώρινα)
Κατηγορία: Εικαστικές Τέχνες > Δημόσιος χώρος
| Καλλιτέχνης: | Δημήτρης Καλαμάρας |
|---|---|
| Έτος: | 1958 |
| Είδος: | Γλυπτική | Μνημείο |
| Τόπος: | Φλώρινα |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 1958–1993 |
Παρεμπόδιση και ακύρωση τοποθέτησης του «Έφιππου ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου» του Δημήτρη Καλαμάρα στη Φλώρινα
|
Περιγραφή
O «Έφιππος ανδριάντας του Μεγάλου Αλεξάνδρου» (1958· εύφημη μνεία, Μπιενάλε Σάο Πάολο, 1979), ήταν η πρώτη από τις τρεις μεγάλες αναθέσεις μνημειακών έργων («Ανδριάντας του Καπετάν Κώττα», 1961, «Μνημείο του θνήσκοντος πολεμιστή», 1971) που έγιναν στον γλύπτη Δημήτρη Καλαμάρα από τη Δημοτική Αρχή της Φλώρινας. Το έργο τελικά δεν τοποθετήθηκε ποτέ σε δημόσιο χώρο στην πόλη καθώς η απεικόνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου θεωρήθηκε «εθνικά υποτιμητική». Η απουσία του «ρωμαλέου» ή του «ηρωικού» στοιχείου δεν ικανοποίησε στην αισθητική των τοπικών αρχών. Οι συνεχείς αντιδράσεις του Μητροπολίτη Φλωρίνης Αυγουστίνου Καντιώτη συνέβαλαν καθοριστικά στο να μην τοποθετηθεί τελικά το έργο. Ο Μητροπολίτης, ανάμεσα σε άλλα, ισχυρίστηκε πως μια τέτοια αναπαράσταση του «Μεγάλου Στρατηλάτη», όπως και η αντίστοιχη του Ανδριάντα του Καπετάν Κώττα, δεν ήταν αρκετά απειλητική για τα γειτονικά Σκόπια: «Ο ανδριάντας του κ. Δημήτρη Καλαμάρα δεν έχει θέσην είς την καλλιτεχνικήν Φλώρινα. Αρκετό ήταν το άγαλμα του καπετάν Κώττα, που τοποθετήθηκε στην πόλη μας.» (Φωνή της Φλωρίνης, 17/7/1992).
Το έργο αντιμετώπισε προβλήματα από την αρχή της ανάθεσής του στο δημιουργό. Οι διαρκείς κωλυσιεργίες και διαφωνίες γύρω από αυτό, παρεμπόδιζαν την χρηματοδότησή του για δεκαετίες, με αποτέλεσμα το πρόπλασμα του γλυπτού να παραμείνει 15 χρόνια στο εργαστήριο, χωρίς ο δημιουργός να μπορεί να προβεί στη διαδικασία της χύτευσης. Η Άννα Μοσχονά- Καλαμάρα αναφέρει:
Πριν ακόμα τοποθετηθεί το έργο, είχε αρχίσει η προσπάθεια ακύρωσης του συμφωνητικού για τον έφιππο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ειδικά δε διότι στο συμφωνητικό υπήρχε όρος ότι ο Αλέξανδρος θα αποδοθεί με ακάλυπτη την κεφαλή, χωρίς πολεμική εξάρτυση, όπλα κτλ. «ούτε θα αποδοθεί συγκεκριμένη σκηνή, αλλά θα δημιουργήσει εν τη μορφή του Αλεξάνδρου την ιδανική εικόνα νέου Έλληνος, συμβολικήν μορφήν της αιωνίας Ελληνικής αλκής». Εξάλλου, ο Καντιώτης σε κηρύγματά του περιέγραφε: «Εμείς θέλομεν έναν Αλέξανδρον να κοιτά προς τα Σκόπια και να φοβερίζει». Οι αλλεπάλληλες αναβολές, η κωλυσιεργία και οι καθυστερήσεις, και η άκαρπη προσπάθεια χρηματοδότησης από το Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, το 1988, κατέστησαν εξ αντικειμένου οικονομικά αδύνατη τη χύτευση του έργου, το οποίο –με το συμφωνητικό του 1958– είχε ανατεθεί για 290.000 δρχ. Να σημειωθεί ότι επί είκοσι πέντε περίπου χρόνια μία ολόκληρη πόλη ήταν χωρισμένη στα δύο για ένα γλυπτό και μάλιστα υπήρξε μέχρι και κινητοποίηση κατοίκων και φορέων για συγκέντρωση χρημάτων για τη χύτευση του έργου, με άνοιγμα λογαριασμού στην Εθνική Τράπεζα.
Και ενώ το 1992 επιτυγχάνεται ύστερα από συγκρότηση πενταμελούς επιτροπής η επιχορήγηση του Δήμου από το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ) για τη χύτευση του έργου, το 1993, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης αναιρεί την προηγούμενη απόφαση έγκρισης της χύτευσης του έργου και αποφασίζει να δεχτεί μεν την χρηματοδότηση, αλλά να αναθέσει εκ νέου το έργο σε άλλον καλλιτέχνη. Κάποια μέλη μάλιστα του Δημοτικού Συμβουλίου ζήτησαν και την καταστροφή του προπλάσματος του ανδριάντα. Η απόφαση ανάκλησης της χύτευσης προκάλεσε την παρέμβαση του Εικαστικού Επιμελητηρίου, το οποίο απευθυνόμενο τόσο στο ΥΠ.ΠΟ. όσο και το Δήμο Φλώρινας, ζήτησε τη νόμιμη διεξαγωγή της διαδικασίας. Το ΥΠ.ΠΟ τελικά ανέθεσε τη χρηματοδότηση στη Στέγη Φιλοτέχνων Φλώρινας, η οποία και πραγματοποίησε τη χύτευση. Ο Δημήτρης Καλαμάρας προσέφυγε στο Νομαρχιακό Συμβούλιο κατά της απορριπτικής αποφάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου, καθώς και στο Υπουργείο Εσωτερικών, οι προσφυγές του όμως απερρίφθησαν για τυπικούς λόγους και ο ανδριάντας δεν τοποθετήθηκε ποτέ στη Φλώρινα.
Πηνελόπη Πετσίνη - Βάλια Τσιριγώτη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Έθνος 16/1/1993
- Θεσσαλονίκη, 19/2/1993
- Καθημερινή 6/3/1993
- Κοινή Γνώμη 11/4/1992·30/5/1992
- Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Ιός, 26/11/2000
- Μακεδονία 28/6/1998
- Φωνή της Φλωρίνης 17/7/1992
- Άννα Μοσχονά-Καλαμάρα, «Λογοκρισία: Το διαχρονικό όπλο κάθε μορφής εξουσίας. Η περίπτωση του γλύπτη και ακαδημαϊκού δασκάλου Δημήτρη Καλαμάρα» στο Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος (επιμ.) Η Λογοκρισία στην Ελλάδα. Αθήνα: Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, 2016.
- Άννα Μοσχονά-Καλαμάρα, «Καλαμάρας Δημήτρης» στο Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα: Καχεκτική δημοκρατία - δικτατορία - μεταπολίτευση, Αθήνα: Καστανιώτης 2018.
- Μίλλυ Γιαννακάκη, «Δημήτρης Καλαμάρας», Παρασκήνιο, ΕΤ1 1995 [διαθέσιμο εδώ: https://archive.ert.gr/7972/]
- Οικογενειακό αρχείο Δημήτρη Καλαμάρα
