«Άγαλμα της Ελευθερίας της Κρήτης» (Θωμάς Θωμόπουλος - Μιχάλης Τόμπρος)
Κατηγορία: Εικαστικές Τέχνες > Δημόσιος χώρος
| Καλλιτέχνης: | Θωμάς Θωμόπουλος | Μιχάλης Τόμπρος |
|---|---|
| Έτος: | 1927-1937 |
| Είδος: | Γλυπτική | Μνημείο |
| Χώρος: | Τάφοι των Βενιζέλων | Ακρωτήρι Χανίων |
| Τόπος: | Χανιά |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 1970 |
Καταστροφή του γλυπτού «Άγαλμα της Ελευθερίας της Κρήτης» του Θωμά Θωμόπουλου
|
Περιγραφή
Το «Άγαλμα της Ελευθερίας της Κρήτης», ένα μεγαλεπήβολο «εθνικό μνημείο» που ξεκίνησε ο Θ. Θωμόπουλος το 1927 και συνέχισε ο Μ. Τόμπρος μετά τον θάνατο του πρώτου το 1937, και το οποίο για τριάντα χρόνια δέσποζε στο Ακρωτήρι Χανίων, καταστράφηκε σχεδόν αποκλειστικά για λόγους αισθητικής. Οι αρνητικές αντιδράσεις και τα επικριτικά σχόλια υπήρξαν σφοδρά από τη στιγμή που το άγαλμα μεταφέρθηκε από την Αθήνα για να συναρμολογηθεί στο Ακρωτήρι τον Αύγουστο του 1936. Ο Σεφέρης το χαρακτήρισε «άθλιο», ο δήμαρχος Ηρακλείου δήλωσε πως δεν αναπαριστούσε την ελευθερία αλλά τη δουλεία, οι εφημερίδες το αποκαλούσαν «έκτρωμα», τα ίδια τα μέλη της Τεχνικής Επιτροπής για την εκτέλεσή του διαμαρτύρονταν πως «ύστερα από τόσους πολέμους και τόσες καταστροφές δεν ήταν δυνατό να βγη μια κόρη με βαμμένα μαλλιά και χείλη». «Μόνον τα οπίσθια του μνημείου είναι ευπρόσιτα στους οφθαλμούς των θεατών», διαμαρτυρόταν στην Εθνική Φωνή το 1939 ο Ν. Πιμπλής, προσθέτοντας ότι, αν αφαιρέσει κανείς τον πολεμικό οπλισμό, βλέπει, αντί μιας λεπτόσωμης θεάς και ελευθερίας, «μίαν ευειδή και μεστήν σαρκίνων όγκων σύγχρονον παραμάναν», ο δε λαιμός είναι τόσο κοντός, που το κεφάλι μοιάζει να επικάθεται στους ώμους και «η ανατεταμένη δεξιά χειρ [...] παρουσιάζει τοιαύτην χονδροειδή θέαν, τοσούτον σαρκώδη όγκον και τοσαύτην ασυμμετρίαν προς το λοιπό σώμα, ώστε να νομίζη τις, θεώμενος ταύτην, ότι βλέπει πόδα ελέφαντος, ή ιπποποτάμου, ή στήλην οικοδομής». Την κατάσταση χειροτέρεψαν τα λάθη του συνεργείου κατά τη συναρμολόγηση, σοβαρότερο εκ των οποίων ήταν πως, απ’ ό,τι φαίνεται, το ένα χέρι του αγάλματος τοποθετήθηκε αντεστραμμένο. Για την τοπική κοινωνία, το άγαλμα αποτέλεσε ένα «ξοανικό τερατούργημα» που απέτυχε παταγωδώς να αποδώσει τον αγώνα για την ελευθερία του Κρητικού λαού, τόσο συμβολικά όσο και αισθητικά.
Οι αντιδράσεις συνεχίστηκαν αμείωτες για τρεις δεκαετίες, ώσπου τον Ιανουάριο του 1968, κατά τη διάρκεια μιας πρωτοφανούς κακοκαιρίας, ένας κεραυνός προκάλεσε τη μερική καταστροφή του, αποκόπτοντας τμήμα της περικεφαλαίας και του δεξιού βραχίονα. Τρία χρόνια νωρίτερα, το 1965, ο ΕΟΤ είχε ήδη αποφασίσει την απομάκρυνσή του και την κατεδάφιση του βάθρου στο πλαίσιο της ανάπλασης του χώρου (στον οποίο βρίσκονται πλέον οι τάφοι των Ελευθέριου και Σοφοκλή Βενιζέλου). Τα σπασμένα κομμάτια παρέμειναν στο έδαφος έως το 1970, όταν μετά από προσωπική παρέμβαση του Γεωργίου Παπαδόπουλου το άγαλμα τελικά κατεδαφίστηκε μαζί με το βάθρο του, χωρίς όμως να απομακρυνθούν τα ερείπια, που παραμένουν εκεί μέχρι σήμερα. Αν και ο δήμος Χανίων προκήρυξε άμεσα πανελλήνιο διαγωνισμό για την επανατοποθέτηση νέου «αγάλματος Ελευθερίας εις Ακρωτήρι» και σειρά καλλιτεχνών υπέβαλαν προτάσεις για τη δημιουργία αντίστοιχων –συχνά ακόμη πιο μεγαλεπήβολων– μνημείων, το άγαλμα δεν αντικαθίσταται.
Τη δεκαετία του ’80, κι αφού η διαμάχη για την αισθητική ποιότητα του γλυπτού είχε ξεχαστεί, το «Άγαλμα της Ελευθερίας» εμφανιζόταν πλέον ως θύμα της Χούντας των συνταγματαρχών που το κατεδάφισε «απερίσκεπτα και εγκληματικά», κι ο δήμος Χανίων δρομολόγησε διαδικασίες για την αποκατάστασή του, την οποία αποκάλεσε «ζήτημα τιμής για τα Χανιά» και «χρέος της πολιτείας».
Πηνελόπη Πετσίνη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Χανιώτικα Νέα 16/1/1968· 28/11/1969· 30/11/1969
- Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο -Ε.Λ.Ι.Α. - Μ.Ι.Ε.Τ., αρχείο Θωμά Θωμόπουλου
- Χρήστος Μαχαιρίδης, Το άγαλμα της Ελευθερίας της Κρήτης, Χανιά: Έρεισμα & Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», 2003.
- Πηνελόπη Πετσίνη, «Αυτά που δεν μπορούν να δειχθούν – Λογοκρισία και εικαστικές τέχνες έως τη μεταπολίτευση» στο Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα: Καχεκτική δημοκρατία - δικτατορία - μεταπολίτευση, Αθήνα: Καστανιώτης 2018.
