Αγιογραφίες (Αγία Κιουρά, Λέρος)
Κατηγορία: Εικαστικές Τέχνες > Δημόσιος χώρος
| Καλλιτέχνης: | Αντώνης Καραγιάννης | Τάκης Τζανετέας | Κυριάκος Τσακίρης |
|---|---|
| Έτος: | 1967-1969 |
| Είδος: | Αγιογραφία |
| Χώρος: | Ιερά μονή Αγίας Ματρώνας ή Κιουρά |
| Τόπος: | Παρθένι | Λέρος |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 1974–1979 |
Καταστροφή αγιογραφιών των Αντώνη Καραγιάννη, Τάκη Τζανετέα, Κυριάκου Τσακίρη στην Αγία Κιουρά της Λέρου
|
Περιγραφή
Η μικρή εκκλησία της Αγίας Ματρώνας - Κιουράς βρίσκεται στο Παρθένι της Λέρου. Η μονόχωρη κεραμόσκεπη εκκλησία του 18ου αιώνα είναι χτισμένη σε απόσταση μόλις ενός χιλιομέτρου από το διαβόητο στρατόπεδο εξορίας που «φιλοξένησε» εκατοντάδες πολιτικούς κρατούμενους την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Το 1967 το εκκλησάκι ήταν σχεδόν ερειπωμένο. Ο διοικητής του στρατοπέδου Παρθενίου, Ταγματάρχης Σπυράκης, αποφάσισε να αξιοποιήσει τους κρατούμενους για την επισκευή και ανακαίνισή του. Ανάμεσα στις εργασίες αποκατάστασης ήταν και η διακόσμηση του ναού με τοιχογραφίες, την οποία ανέλαβαν οι ζωγράφοι Αντώνης Καραγιάννης, Τάκης Τζανετέας και Κυριάκος Τσακίρης. Ως μοντέλα χρησιμοποιήθηκαν κάτοικοι του χωριού, φρουροί, χωροφύλακες, αλλά και συγκρατούμενοί τους. Ο Καραγιάννης περιέγραψε αργότερα: «ο ‘Μυστικός Δείπνος’ είναι η τραπεζαρία των εξόριστων και ο ‘Αϊ-Γιάννης ο Βαφτιστής’ είναι ο Χωροφύλακας, ο ‘Χριστός’ είναι ο νεότερος εξόριστος Σταμάτης Κυλάκος.» Η τεχνοτροπία απείχε αρκετά από αυτή της βυζαντινής αγιογραφίας‧ παρέπεμπε περισσότερο στη λαϊκή ζωγραφική και ως ένα βαθμό θύμιζε ορθόδοξη Ρωσική αγιογραφία. Το μόνο στοιχείο που θα μπορούσε πιθανόν να ενοχλήσει έναν πιστό, ήταν το ότι –σε ορισμένες μόνο από τις εικόνες– οι άγιοι δεν είχαν φωτοστέφανο. Στην εργασία που διήρκησε περίπου δύο χρόνια συνέβαλαν σχεδόν όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι, είτε ως εργάτες και βοηθοί είτε ως επιβλέποντες. Στην προσπάθεια συνέβαλαν και πολλοί κάτοικοι του νησιού, ενώ για τη διοίκηση η προβολή του «επιμορφωτικού» έργου της ήταν θριαμβευτική: «Οι κομμουνιστές φτιάχνουν εκκλησία».
Στη Μεταπολίτευση πλέον, ο ηγούμενος της μονής Γαβριήλ (σύμφωνα με το Βήμα) ή Δανιήλ (σύμφωνα με το Αντί) Καρτζούνης, με πρόσχημα την επισκευή των τοίχων της Αγίας Κιουράς που είχαν αρχίσει να διαβρώνονται από την υγρασία, προχώρησε στο σοβάτισμα και ασβέστωμα καλύπτοντας και καταστρέφοντας τις τοιχογραφίες. Το γεγονός το ανέδειξε η Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή κάποια χρόνια αργότερα. Στις αντιδράσεις που ξέσπασαν, ο ηγούμενος επέμεινε πως οι τοιχογραφίες ήταν άνευ αξίας ως «μη βυζαντινής τεχνοτροπίας [...] έργα κομμουνιστών». Τα δημοσιεύματα της εποχής κατήγγειλαν το βανδαλισμό, περιγράφοντας με ισχυρά συναισθηματικό λόγο «βασανισμένους Χριστούς και μεροκαματιάρισσες Παναγίες» που καταστρέφονται από φανατικούς και νοσταλγούς της σκοτεινής επταετίας. Τελικά, το 1982, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού η εκκλησία χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο προκειμένου να διασωθεί τόσο το κτίσμα όσο και οι αγιογραφίες στο εσωτερικό του, που σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης «αποδίδουν τον αγώνα και στέρηση της ελευθερίας του Ελληνικού λαού κατά την Επταετία». Οι τοιχογραφίες σταδιακά αποκαταστάθηκαν, με τη χρηματοδότηση του ΥΠ.ΠΟ και τη συνδρομή της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, αν και ποτέ δεν επανήλθαν στην αρχική τους κατάσταση.
Πηνελόπη Πετσίνη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Αντί (τ.140) 07/12/1979
- το Βήμα 13/10/1981
- Ριζοσπάστης 23/08/2000
- Πηνελόπη Πετσίνη, «Αγία Κιουρά» στο Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα: Καχεκτική δημοκρατία - δικτατορία - μεταπολίτευση, Αθήνα: Καστανιώτης 2018.
