ΤΖΟΚΕΡ – Joker (Todd Phillips, 2019)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ξένες ταινίες
| Σκηνοθεσία: | Todd Phillips |
|---|---|
| Έτος α’ προβολής: | 2019 |
| Χώρα: | ΗΠΑ |
| Είδος: | Δράμα | Θρίλερ |
| Διανομή: | Tanweer |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt7286456/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 19-10-2019 |
Εισβολή αστυνομικών σε αίθουσες κατά την προβολή της ταινίας ΤΖΟΚΕΡ (Todd Phillips, 2019)
|
Περιγραφή
Ο ΤΖΟΚΕΡ είναι μια από τις πιο πολυσυζητημένες ταινίες της δεκαετίας, με έναν τρόπο που εμπλέκει την πολιτική, τον ηθικό πανικό, τις νέες μορφές ριζοσπαστικοποίησης, την κουλτούρα του διαδικτύου, τις νέες μορφές λογοκρισίας και πολλές άλλες ιστορικές μεταβολές. Για να κατανοηθεί ο ρόλος της ταινίας, πρέπει αυτή να τοποθετηθεί στο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό της πλαίσιο: από το 2008 και μέχρι σήμερα, η Marvel Comics (ιδιοκτησία της Disney και η μία από τις δύο μεγαλύτερες εταιρείες κόμικς παγκοσμίως) έχει κυκλοφορήσει μια σειρά δεκάδων αλληλένδετων μεταξύ τους ταινιών και τηλεοπτικών σειρών, καθιερώνοντας το υπερηρωικό είδος ως ένα από τα πιο δημοφιλή στο πλαίσιο της ποπ κουλτούρας. Η μεγάλη ιστορική της αντίπαλος, η DC Comics, έχει βρεθεί σε σαφώς υποδεέστερη θέση, παράγοντας έναν πολύ πιο περιορισμένο αριθμό ταινιών και σειρών και μην κατορθώνοντας να συναρπάσει τους θεατές. Μια από τις λύσεις της DC στο πρόβλημα ήταν η παραγωγή λιγότερο φιλόδοξων και μη συνδεδεμένων μεταξύ τους ταινιών, μέσα από τις οποίες θα μπορούσε να δοκιμάσει διαφορετικές υφολογικές προσεγγίσεις.
Σε αυτό το πλαίσιο επιλέχθηκε ο Joker, ο δημοφιλέστερος αντίπαλος του γνωστότερου υπερήρωα όλων των εποχών, του Batman (και οι δύο πνευματικές ιδιοκτησίες της DC), για την παραγωγή μιας ταινίας που θα ξέφευγε από το καθιερωμένο μοντέλο της υπερηρωικής κινηματογραφικής υπερπαραγωγής. Ο σκηνοθέτης της ταινίας, Todd Phillips, επέλεξε τον συγκεκριμένο (αντι)ήρωα διότι, παρ’ όλη τη δημοφιλία του, δεν έχει –ηθελημένα– μια σαφή ιστορία προέλευσης, συνεπώς προτείνονται κατά καιρούς διαφορετικές εκδοχές της. Ο σκηνοθέτης επέλεξε να αποκλίνει από το σύνηθες μοντέλο της υπερηρωικής ταινίας, τοποθετώντας τον ήρωα σε ένα ρεαλιστικό περιβάλλον της Νέας Υόρκης της δεκαετίας του 1980, αποτίοντας φόρο τιμής στον Μάρτιν Σκορσέζε και θίγοντας με αμφιλεγόμενο και ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες τρόπο μια σειρά από ζητήματα, όπως η ψυχική υγεία, οι ταξικές ανισότητες και τα σύγχρονα ΜΜΕ.
Οι διαχρονικές ιδιότητες του –γειωμένου στην πραγματικότητα πια– παρανοϊκού και χαώδους Τζόκερ ως «clown prince of crime», η αφήγηση της ταινίας από τη δική του οπτική γωνία, καθώς και η ανάπτυξη μιας νέας ακροδεξιάς ριζοσπαστικότητας νεαρών ανδρών (alt-right), η οποία έλαβε ενισχυμένη αυτοπεποίθηση λόγω της εκλογής Trump, οδήγησαν στη δημιουργία ενός πρώιμου ηθικού πανικού γύρω από την ταινία. Πρόκειται για την πρώτη ταινία του σύμπαντος του Batman η οποία κρίθηκε ακατάλληλη για ανηλίκους στις ΗΠΑ, ενώ ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2019 ενεπλάκη στην υπόθεση και το αμερικανικό κράτος: ο αμερικανικός Στρατός, στηριζόμενος σε πληροφορίες της Αστυνομίας της πολιτείας του Τέξας ότι συγκεκριμένες κινηματογραφικές αίθουσες θα γίνονταν στόχος επιθέσεων, προειδοποίησε τα στελέχη του ότι μπορεί να σημειώνονταν εκρήξεις βίας με αφορμή την ταινία και ότι ο Τζόκερ ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στις τάξεις λευκών περιθωριοποιημένων ανδρών με ακροδεξιά, μισογυνικά και ομοφοβικά αντανακλαστικά (incels). Όταν η ταινία ξεκίνησε να διανέμεται στις ΗΠΑ, ο κινηματογράφος όπου είχαν σημειωθεί πυροβολισμοί στην πρεμιέρα της τρίτης ταινίας του Κρίστοφερ Νόλαν πάνω στον Batman (The Dark Knight Rises, 2012) δεν πρόβαλε την ταινία μετά από επιστολή των οικείων των θυμάτων· μια μεγάλη αλυσίδα κινηματογράφων απαγόρευσε στους θεατές να παρακολουθούν την ταινία ντυμένοι με τη στολή του Τζόκερ· στο Λος Άντζελες και στη Νέα Υόρκη τοποθετήθηκε αυξημένη αστυνομική φύλαξη έξω από τις αίθουσες. Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με έρευνες αρμόδιων κρατικών οργάνων, καμία τέτοια απειλή δεν είχε υπόσταση. Από την άλλη πλευρά, το μπερδεμένο και ασαφές αντισυστημικό μήνυμα της ταινίας συγκίνησε διαδηλωτές σε αρκετές χώρες του κόσμου, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται με μάσκες Τζόκερ, να κάνουν σχετικά γκράφιτι και να κρατούν πλακάτ με το πρόσωπο του ήρωα. Ο Τζόκερ ήταν ένα νέο ασαφές ποπ αντισυστημικό σύμβολο, μετά τη μάσκα του ήρωα της ταινίας V for Vendetta (επίσης βασισμένης σε κόμικ) και τις μάσκες των ληστών από τη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά La Casa de Papel.
Στην Ελλάδα η ταινία προκάλεσε επίσης αρκετό ενδιαφέρον, κυρίως με αφορμή ένα παράδοξο περιστατικό. Στις 19 και 20 Οκτωβρίου 2019, μετά από καταγγελίες δύο υπαλλήλων του υπουργείου Πολιτισμού (υποτίθεται σύμφωνα με τον νόμο 1597/86 «πέρι προστασίας και ανάπτυξης της κινηματογραφικής τέχνης, ενίσχυσης της ελληνικής κινηματογραφίας και άλλες διατάξεις», ο οποίος, όμως δεν προβλέπει καμία μορφή προληπτικής ή κατασταλτικής λογοκρισίας) –οι οποίες φέρονται να έλαβαν την πληροφορία από αντίπαλη εταιρεία διανομής ταινιών– αστυνομικοί εισέβαλαν σε δύο κινηματογράφους της Αθήνας για να διαπιστώσουν αν παρακολουθούσαν το JOKER ανήλικοι (καθώς η ταινία είχε κριθεί ακατάλληλη για άτομα κάτω των 18 ετών). Οι αστυνομικοί μετέφεραν τους ανήλικους θεατές στα Αστυνομικά Τμήματα Αμαρουσίου και Πατησίων, για να τους παραλάβουν οι γονείς τους, ενώ προέβησαν και σε συστάσεις σε όσους κηδεμόνες συνόδευαν ανηλίκους για την παρακολούθηση της ταινίας. Αναμενόμενα, δημιουργήθηκε ζήτημα μεγάλων διαστάσεων: η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, καταδίκασε την πράξη των υπαλλήλων της, οι οποίες, όπως δήλωσε, ούτε ενημέρωσαν τους προϊσταμένους τους, ούτε περιορίστηκαν στο έργο τους (να ελέγχουν αν οι αιθουσάρχες τηρούν τους κανονισμούς). Η Ελληνική Αστυνομία, από την πλευρά της, δήλωσε πως είναι υποχρεωμένη να ελέγχει κάθε καταγγελία, ενώ διέψευσε τις πληροφορίες που κυκλοφόρησαν, σύμφωνα με τις οποίες στις αίθουσες είχαν εισβάλει και οπλισμένοι αστυνομικοί των ειδικών δυνάμεων. Το θέμα σχολίασε έντονα και ο Αλέξης Τσίπρας, ο οποίος τοποθετήθηκε στο Instagram υπέρ του «κοινωνικού μηνύματος» της ταινίας και κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι επέστρεφε τη χώρα στις περιόδους της λογοκρισίας («στη δεκαετία του ’60, ίσως και ακόμη πιο πίσω...»). Όπως ήταν αναμενόμενο, η πολιτική διαμάχη αναζωπύρωσε και τον ηθικό πανικό, με ψυχολόγους και άλλους επαΐοντες να τοποθετούνται σχετικά με τις υποτιθέμενες αρνητικές επιπτώσεις της ταινίας στον ψυχισμό των παιδιών.
Χρήστος Τριανταφύλλου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Το Βήμα, 21/10/2019
- Cameron Dell, «U.S. Military Issues Warning to Troops About Incel Violence at Joker Screenings», Gizmodo, 24/9/2019.
- Dickson EJ, «Why Everyone Is Freaking Out About ‘Joker’», Rolling Stone, 27/9/2019.
- Τριανταφύλλου Χρήστος, «Μετά τους Avengers, τι; Υπερβαίνοντας το υπερηρωικό τραύμα», ΣΚΡΑ-punk, 18/4/2021.
- Τριανταφύλλου Χρήστος, «Από τον Guy Fawkes στον Νταλί: Το Casa de Papel και το αίνιγμα της ριζοσπαστικής ποπ κουλτούρας», ΣΚΡΑ-punk, 25/11/2018.
- Zacharek Stephanie, “The Problem with Joker Isn't Its Brutal Violence. It's the Muddled Message It Sends About Our Times”, Time Magazine, 2/10/2019.
