Κατηγορία:
Κινηματογράφος
>
Ελληνικές ταινίες
Λογοκριτικά περιστατικά
|
Απρίλιος 1967
|
Απόρριψη του σεναρίου της ταινίας Ο ΑΣΤΡΑΠΟΓΙΑΝΝΟΣ (Νίκος Τζίμας, 1970)
|
|
02-04-1969
|
Παρέμβαση στο σενάριο της ταινίας Ο ΑΣΤΡΑΠΟΓΙΑΝΝΟΣ (Νίκος Τζίμας, 1970)
|
|
30-08-1969
|
Διακοπή γυρισμάτων της ταινίας Ο ΑΣΤΡΑΠΟΓΙΑΝΝΟΣ (Νίκος Τζίμας, 1970)
|
|
Σεπτέμβριος 1969
|
Αλλαγές στο σενάριο της ταινίας Ο ΑΣΤΡΑΠΟΓΙΑΝΝΟΣ (Νίκος Τζίμας, 1970)
|
|
18-09-1970
|
Περικοπή σκηνής της ταινίας Ο ΑΣΤΡΑΠΟΓΙΑΝΝΟΣ (Νίκος Τζίμας, 1970)
|
|
23-09-1970
|
Περικοπή σκηνών από τη Φίνος Φιλμ για άρση της «ακαταλληλότητας» της ταινίας Ο ΑΣΤΡΑΠΟΓΙΑΝΝΟΣ (Νίκος Τζίμας, 1970)
|
Περιγραφή
Η ταινία διαδραματίζεται το 1880, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Ο Αστραπόγιαννος (Νίκος Κούρκουλος), επιστρέφει από τον πόλεμο στο χωριό του και αντιλαμβάνεται ότι Έλληνες πλέον τσιφλικάδες έχουν συγκεντρώσει όλη τη γη και ότι οι χωρικοί παραμένουν κολίγοι όπως και στην Τουρκοκρατία. Μολονότι προσπαθεί να ζήσει ειρηνικά, γρήγορα συγκρούεται με τους μπράβους του άρχοντα της περιοχής (Γιάννης Αργύρης). Ο έρωτάς του για την κόρη του τελευταίου (Νίκη Τριανταφυλλίδη) θα οξύνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση και θα οδηγήσει τον Αστραπόγιαννο σε μονομαχία με τον γιο του τσιφλικά (Νίκος Γαλανός) τον οποίο θα σκοτώσει. Έτσι, λοιπόν, ξαναβγαίνει στο βουνό, όπου συναντάει παλιούς συντρόφους που δεν έχουν παραδώσει τα όπλα γιατί δεν αντέχουν την εκμετάλλευση που επικρατεί στον κάμπο. Ωστόσο, ο νέος αυτός αγώνας αποδεικνύεται αδιέξοδος. Στο τέλος της ταινίας, ο Αστραπόγιαννος, μην αντέχοντας τη μοναξιά του ληστή, αποφασίζει να συναντήσει τους συγχωριανούς του σε ένα πανηγύρι. Εκεί τον βρίσκουν οι χωροφύλακες και τον σκοτώνουν.
Το σενάριο της ταινίας (από τον Πέτρο Μακεδόνα) κατατέθηκε για έγκριση στην επιτροπή ελέγχου για πρώτη φορά στις 2 Απριλίου 1967. Στον φάκελο υπάρχει σημείωση με μεγάλα γράμματα: «Απεσύρθη, υπεβλήθη νέον σενάριον» με ημερομηνία 21/3/1969. Στη νέα του μορφή εγκρίθηκε από επιτροπή στις 2 Απριλίου 1969 με την υπόδειξη κάποιων αλλαγών. Ωστόσο, με νεότερη απόφαση του υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως στις 30 Αυγούστου 1969 τα γυρίσματα διακόπηκαν. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου ζητήθηκε η βοήθεια της διεύθυνσης ΡΤΟΑΜ (Διεύθυνση Ραδιοφώνου, Τηλεόρασης και Ακουστικών Μέσων της Γενικής Διευθύνσεως Τύπου και Πληροφοριών) προκειμένου να γίνουν και νέες αλλαγές στο σενάριο για να προχωρήσει η ταινία, και τελικά το Νοέμβριο δόθηκε εκ νέου άδεια για τα γυρίσματα της ταινίας. Συνολικά, στο φάκελο της ταινίας έχουν σημειωθεί οι παρακάτω αλλαγές:
1. Διαγραφή πλάνων χωρίς λόγια με φτωχούς αγρότες.
2. Διαγραφή προτάσεων στη σκηνή που ο Αστραπόγιαννος καταφεύγει στο μοναστήρι και μιλάει σε παπά μετά που έχει δολοφονήσει το γιο του τσιφλικά. Διαγραφή της πρότασης: «Και τι θαρρείς, πώς έχει σύνορα ο πόλεμος; Παντού, όπου δούλους και αδικία είναι πόλεμος». (Ωστόσο, η πρόταση αυτή υπάρχει στην ταινία.) Επίσης, διαγράφεται και η πρόταση του παπά «Όταν σε κυνηγήσουν μπορείς να’ρθεις εδώ να φυλαχτείς».
3. Διαγραφή της πρώτης συνάντησης του Φώτου με τον Αστραπόγιαννο κατά την οποία ο Φώτος του αφηγείται πώς βγήκε στο βουνό επειδή δεν άντεξε τη βαριά ζωή στο νταμάρι του τσιφλικά.
4. Διαγραφή της πρότασης: «Φώτος: Αν θαρρείς πώς πολεμάς για τους άλλους γελιέσαι. Για σένα πολεμάς…».
5. Διαγραφή της πρότασης ενός χωρικού που τον πιάσανε να κλέβει, προς τον Αστραπόγιαννο: «Αλλά δεν είχα που να πάω στο χωριό με είχανε μουρλάνει στο ξύλο οι επιστάτες».
6. Διαγραφή μέρους της σκηνής, όπου στην ομάδα αποφασίζουν να κάνουν αρχηγό τον Αστραπόγιαννο. Πιο συγκεκριμένα διαγράφεται ο διάλογος: «Νοιώθω να’χω πάρει στραβό δρόμο. Δε με γεμίζει τούτη η ζωή. Πρέπει να κάνουμε κάτι σπουδαίο». «Τότε θα χρειαστούμε έναν αρχηγό. Εσένα…».
7. Διαγραφή σκηνής που ξεκινά με ομάδα αγροτών να περπατάει και έναν σκοπό να τους σημαδεύει. Στη συνέχεια, ένας αγρότης που ισχυρίζεται ότι είναι ο μπιστικός του τσιφλικά ζητά από τον Αστραπόγιαννο να τον πάρει μαζί του. Ο Αστραπόγιαννος του λέει: «Σήκω πάνω κι όσο είσαι ζωντανός μη σκύψεις σε κανένα. Νεκρό δεν μπορεί κανείς να σε ταπεινώσει».
8. Διαγραφή σκηνής κατά την οποία ομάδα χωρικών ζητούν από τον Αστραπόγιαννο να ενταχθούν στην ένοπλη ομάδα του λέγοντας του: «Ήρθαμε μαζί σου καπετάνιο. Δεν αντέχουμε τη ζωή στον κάμπο». Ο Αστραπόγιαννος διώχνει δύο που έχουν οικογένεια και κρατάει τον ένα.
9. Διαγραφή φράσεων από τη σκηνή της συνάντησης με τον τσιφλικά Βραχνό. Πιο συγκεκριμένα διαγράφονται οι εξής προτάσεις του Αστραπόγιαννου: «Καλώς βρεθήκαμε κοτσάμπαση». / «Ο θεός να δώσει να φάει ψωμί κι ο κολίγος γιατί το άδικο είναι πολύ στον κόσμο και ο θεός δεν το βαστά». / «Να ξέρεις τσιφλικά, ο κόμπος έφτασε στο χτένι». Επίσης διαγράφεται πλάνο κατά την αποχώρηση της ομάδας από το σπίτι του τσιφλικά, κατά το οποίο ένας κολίγος πέφτει μπροστά τους.
10. Διαγραφή σκηνής με τη συνομιλία ενός τσιφλικά με τον παπά. Ο παπάς του ζητάει να μην πάρει το αμπέλι μιας χήρας με παιδιά («Συλλογίσου πώς είσαι χριστιανός και όχι τούρκος αγάς»), αλλά εκείνος αρνείται.
11. Διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους της σκηνής με τη συνάντηση της ομάδας του Αστραπόγιαννου με τον τσιφλικά Μουρούζη. Έχει διαγραφεί από παντού η λέξη «κοτσάμπασης» και μεγάλο μέρος της ομιλίας του Φώτου, πρωτοπαλίκαρου του Αστραπόγιαννου, για τα βασανιστήρια που ο τσιφλικάς κάνει στους αγρότες.
12. Διαγραφή μεγάλου μέρους σκηνής κατά την οποία ένας νεαρός αγρότης μεταφέρει κρυφά έγγραφο με τα παράπονα των κολίγων του Μουρούζη στον Αστραπόγιαννο.
13. Διαγραφή της φράσης: «Να η ευκαιρία που γυρεύαμε για να κάνουμε κάτι σπουδαίο».
14. Διαγραφή πλάνων χωρίς λόγια μετά τη δολοφονία του Αστραπόγιαννου που δείχνουν τον πόνο των αγροτών.
15. Διαγραφή στον επίλογο της πρότασης: «Το τσιφλίκι έμεινε σύμβολο βίας και [καταπίεσης… λέξεις που δεν μπορούν να διαβαστούν]. Ο καρπός της ήταν [υποταγή] ή εξέγερση».
Συνοψίζοντας, από το σενάριο κόπηκαν σκηνές και φράσεις που ταύτιζαν τους Έλληνες τσιφλικάδες με τους Τούρκους, αναφορές σε βασανιστήρια, περιγραφές των απάνθρωπων συνθηκών εργασίας που οδηγούν τον εργάτη στην εξέγερση, σκηνές που δείχνουν ότι η ένοπλη ομάδα του Αστραπόγιαννου έχει δημοκρατικές διαδικασίες (π.χ. ως προς την εκλογή του αρχηγού), σκηνές που δείχνουν ότι οι αγρότες προσβλέπουν στον Αστραπόγιαννο, και γενικότερα σκηνές αποθέωσης του Αστραπόγιαννου. Μάλιστα σε κενή σελίδα του σεναρίου υπάρχει γραπτό σχόλιο της επιτροπής: «Γενικώς ο Αστραπόγιαννος να μην γίνεται συμπαθής (προστάτης φτωχών κ.λπ.)».
Η ταινία προβλήθηκε στο 11ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τον Σεπτέμβριο του 1970 και απέσπασε το βραβείο καλύτερης ταινίας μεγάλου μήκους και καλύτερης ερμηνείας πρώτου ανδρικού ρόλου για τον Νίκο Κούρκουλο. Αμέσως μετά, η εταιρία παραγωγής προγραμμάτισε την έξοδο της ταινίας στους κινηματογράφους και αιτήθηκε από το Υπουργείο Προεδρίας άδεια προβολής. Η αρμόδια επιτροπή όμως του υπουργείου ζήτησε επιπλέον περικοπή της σκηνής μετά τη δολοφονία του Αστραπόγιαννου. Στις 30/9/1970 εξέδωσε άδεια προβολής χαρακτηρίζοντας, όμως, την ταινία ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ για τους κάτω των 17 ετών - γεγονός που συρρίκνωνε δραματικά το κοινό της επιφέροντας σημαντική οικονομική βλάβη στους παραγωγούς της, όπως επισήμανε η Φίνος Φιλμ σε επιστολή της στο υπουργείο. Για να ανατρέψει την κατάσταση, η εταιρία προέβη σε ακόμη πιο εκτεταμένες περικοπές σε δέκα σκηνές της ταινίας, και μετά από επίμονες πιέσεις κατάφερε να αλλάξει τον χαρακτηρισμό της ταινίας σε ΑΚΑΤΑΛΛΗΛH κάτω των 13 ετών.
Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου προβλήθηκε σε Α΄ προβολή στους κινηματογράφους. Ο κριτικός κινηματογράφου της εφημερίδας Τα Νέα Κώστας Πάρλας έγραψε ότι η ταινία ξεστράτιζε απαράδεκτα από το ιστορικό/κοινωνικό της θέμα και εξελισσόταν σε «βαριά ερωτική τραγωδία». Επιπλέον εξέφρασε την επιφύλαξή του για τον τόσο έντονο λυρικό τόνο, που τελικά εμπόδιζε την ταινία να λειτουργήσει ως ψυχαγωγία, αλλά και ως έγκυρο ιστορικό δράμα. Τέλος έκρινε ότι η ερμηνεία του Ν. Κούρκουλου ήταν όντως επαρκής, συμπληρώνοντας ότι «θα ήταν ευχής έργον», αν έπαιζε σε μια ταινία «πιο πραγματική, πιο λιτή».
Ελένη Κούκη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο Σεναρίων Κινηματογραφικών Ταινιών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Τα Νέα 28/9/1970,11/11/1970.
Εικόνες – Αρχειακό υλικό
