ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | Olives |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Δημήτρης Κολλάτος |
| Έτος παραγωγής: | 1964 |
| Είδος: | Μικρού μήκους | Μυθοπλασία |
| Παραγωγή: | Λία Καρυώτου |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt1075317/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| Ιούλιος 1964 |
Απαγόρευση προβολής στο Φεστιβάλ μικρού μήκους ταινιών της Βενετίας της μικρού μήκους ταινίας ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
| ||||||
| Ιούλιος 1964 |
Απαγόρευση της μικρού μήκους ταινίας ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
| ||||||
| Σεπτέμβριος 1964 |
Ακύρωση προβολής στο Φεστιβάλ του Κορκ της μικρού μήκους ταινίας ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
| ||||||
| Σεπτέμβριος 1964 |
Τροποποίηση του τίτλου και παρέμβαση στο εισαγωγικό κείμενο της μικρού μήκους ταινίας ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
| ||||||
| 23-09-1964 |
Εισαγγελική απαγόρευση της επαναληπτικής προβολής στην Ε΄ Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου της μικρού μήκους ταινίας ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
| ||||||
| 23-09-1964 |
Ανάκληση της προσωρινής άδειας προβολής στην Ε΄ Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου της μικρού μήκους ταινίας ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
| ||||||
| Δεκέμβριος 1978 |
Ανάκληση χρηματικού βραβείου της μικρού μήκους ταινίας ΟΙ ΕΛΗΕΣ (Δημήτρης Κολλάτος, 1964)
|
Περιγραφή
ΟΙ ΕΛΗΕΣ είναι ταινία μικρού μήκους που αντλεί από το ομώνυμο διήγημα του Δημήτρη Κολλάτου – από τη συλλογή Οι Εληές (1965, εκδόσεις Φέξη) – βασισμένο σε αληθινό γεγονός που συνέβη στην Κρήτη το 1963. Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε ένα κρητικό χωριό και αναφέρεται στην απόπειρα δύο αδελφών να παντρέψουν την αδελφή τους χωρίς να δώσουν προίκα ένα χωράφι με ελιές. Στη διάρκεια ενός δείπνου τα αδέλφια μεθούν τον υποψήφιο γαμπρό και υποχρεώνουν την αδελφή να τον ακολουθήσει στο δωμάτιο του σπιτιού ώστε, μετά την ερωτική επαφή, εκείνος να είναι αναγκασμένος να την παντρευτεί. Η γυναίκα υπακούει, αλλά ο μεθυσμένος άντρας, αφού την εξευτελίσει και της ζητήσει να γδυθεί, κοιμάται. Με ωμό ρεαλισμό, η ταινία χτίζει έναν χυδαίο και κλειστοφοβικό κόσμο, ιδωμένο από τη σκοπιά της καταπιεσμένης γυναίκας.
Τον Ιούλιο του 1964 με αποφάσεις της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής Λογοκρισίας του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως, ΟΙ ΕΛΗΕΣ δεν έλαβαν την άδεια να εκπροσωπήσουν τη χώρα στο Φεστιβάλ μικρού μήκους ταινιών της Βενετίας, με την αιτιολογία ότι δυσφημούν την Ελλάδα στο εξωτερικό. Αντίστοιχα, απαγορεύτηκε η προβολή τους στο εσωτερικό με αιτιολογία την προσβολή της Κρήτης. Καθώς η λογοκρισία ήταν πιο ελαστική όταν οι ταινίες παρουσιάζονταν σε ένα περιορισμένο και εξειδικευμένο κοινό, ΟΙ ΕΛΗΕΣ διαγωνίστηκαν κανονικά στην Ε΄ Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου (21-27 Σεπτεμβρίου 1964) στη Θεσσαλονίκη, έχοντας πάρει προσωρινή άδεια προβολής από τον υφυπουργό Προεδρίας της Κυβερνήσεως. Ωστόσο, προκειμένου να λάβει την ειδική άδεια, ο Κολλάτος υποχρεώθηκε να απαλείψει από τον αρχικό τίτλο Οι Εληές – Κρητική ιστορία την αναφορά στην Κρήτη, να σβήσει από την εισαγωγή τη δήλωση ότι η ιστορία «στηρίζεται σ’ ένα αληθινό περιστατικό που συνέβη στην Κρήτη» και να αναφέρει ότι «ήταν απολύτως φανταστική».
Η προβολή της ταινίας στην Εβδομάδα προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις από κοινό και κριτικούς, και την παρέμβαση του Εισαγγελέα, ο οποίος απαγόρευσε την καθιερωμένη επαναληπτική προβολή, επικαλούμενος την αρχική απαγόρευση των αρμόδιων επιτροπών και τη δημόσια τάξη. Η εισαγγελική παρέμβαση σχολιάστηκε από τον Τύπο ως πρωτόγνωρη στα χρονικά της ελληνικής κινηματογραφίας, ενώ ο υφυπουργός Προεδρίας έσπευσε με τηλεγράφημα να ανακαλέσει την προσωρινή άδεια που είχε χορηγήσει. Ωστόσο, παρά το σκάνδαλο και την απαγόρευσή τους, ΟΙ ΕΛΗΕΣ κέρδισαν το α΄ βραβείο ταινίας μικρού μήκους της Εβδομάδας ενάντια στη θέληση του προέδρου της Κριτικής Επιτροπής, Ηλία Βενέζη, ο οποίος αρνήθηκε να αναγγείλει τα αποτελέσματα και να εκφωνήσει τον καθιερωμένο λόγο του πριν την απονομή των βραβείων.
ΟΙ ΕΛΗΕΣ έμειναν απαγορευμένες για σχεδόν 17 χρόνια καθώς, αν και προηγούμενα είχαν περιστασιακή παρουσία στις κινηματογραφικές λέσχες – οι οποίες, με εξαίρεση τα χρόνια της Δικτατορίας, λειτουργούσαν βάσει διεθνούς κανονισμού –, στο ευρύ κοινό προβλήθηκαν για πρώτη φορά στις 21 Ιανουάριου του 1981 από την ΕΡΤ, στην εκπομπή «Μια ταινία – μια συζήτηση». Αξίζει να σημειωθεί ότι ΟΙ ΕΛΗΕΣ σοκάρισαν ακόμη και σε φεστιβάλ του εξωτερικού – όπου συμμετείχαν με πρωτοβουλία του Κολλάτου και χωρίς την άδεια του ελληνικού κράτους – με αποτέλεσμα η προγραμματισμένη προβολή τους στο Φεστιβάλ του Κορκ, τον Σεπτέμβριο του 1964, να ματαιωθεί λόγω τολμηρού περιεχομένου.
ΟΙ ΕΛΗΕΣ προκάλεσαν έντονο δημόσιο διάλογο τόσο το 1964 όσο και το 1981. Η κριτική, ανεξαρτήτως ιδεολογικού και πολιτικού χρώματος, εστίασε στον διασυρμό της Κρήτης, στα «τερατώδη ψεύδη», που δεν ανταποκρίνονταν στις παραδόσεις του κρητικού και του ελληνικού λαού, και κατ’ επέκταση στο ανθελληνικό περιεχόμενο. Επίσης, καθώς η ταινία περιλαμβάνει ασυνήθιστα ρεαλιστικές απεικονίσεις «ακάθαρτων» ή βίαιων συμπεριφορών – φαγητό με τα χέρια, καθάρισμα μύτης με τα δάκτυλα, εμετός, κλωτσιά στη γυναίκα – χαρακτηρίστηκε «νοσηρή», «εκθεσιασμός φυσικών λειτουργιών, χυδαιότητας και βαρβαρισμού», «επιδειξιομανία σαδιστικών ωμοτήτων […] που δεν γράφονται, ούτε, βεβαίως, βλέπονται». Ο Κώστας Σταματίου έγραψε χαρακτηριστικά:
«[Ο] σκηνοθέτης αυτοπεριορίζεται σε μίαν επιτηδευμένη εικονογράφηση ενός σαθρού κι’ αρρωστημένου κλίματος, βυθίζεται με ηδονή στον βούρκο του αντικειμένου του, πετάει κατάμουτρα στον θεατή του χοντρές, αηδιαστικές λέξεις και, γενικά, με αυταρέσκεια γίνεται ένα με τον σάπιο κόσμο που περιγράφει». (Τα Νέα, 25/9/1964)
ΟΙ ΕΛΗΕΣ, που πραγματεύονται με πρωτόγνωρο για την εποχή τρόπο τη θέση της γυναίκας στην ελληνική επαρχία, την έμφυλη βία και τον αναχρονιστικό θεσμό της προίκας, έθιξαν το τοπικιστικό και εθνικό φαντασιακό, τον αξιακό πυρήνα της παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας, το πρότυπο του ελληνικού ανδρισμού, αλλά και τον (μικρο)αστικό καθωσπρεπισμό κοινού και κριτικών. Παρόλα αυτά, υπήρξαν φωνές που υπερασπίστηκαν με σθένος την ταινία για τη «δύναμη», την «πρωτοτυπία», την «τόλμη» της να δει «κατάματα την ελληνική πραγματικότητα» και να ταράξει «τα θολά και στάσιμα νερά» του ελληνικού κινηματογράφου. Το 1964, ανάμεσα στους ένθερμους υποστηρικτές των ΕΛΗΩΝ ήταν η Ροζίτα Σώκου στη Μεσημβρινή, ο Παύλος Ζάννας στο Βήμα, η Τώνια Μαρκετάκη στη Δημοκρατική Αλλαγή και η Λιλή Ζωγράφου στην Ελευθερία.
Στα τέλη του 1978 η Δευτεροβάθμια Επιτροπή του Υπουργείου Βιομηχανίας αναίρεσε προηγούμενη απόφαση της Πρωτοβάθμιας Επιτροπής η οποία συμπεριέλαβε τις ΕΛΗΕΣ στη λίστα των κρατικά επιχορηγούμενων μικρού μήκους ταινιών. Αιτία της ανάκλησης του χρηματικού βραβείου ήταν ότι ΟΙ ΕΛΗΕΣ «δυσφημίζουν την Ελλάδα» εμφανίζοντας «μια πλευρά του τόπου μας που δεν υπάρχει και παρουσιάζει κάτι το ημιάγριο που προσβάλλει την ανθρωπιά». Με την απόφαση της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής διαφώνησαν τα μέλη της Παύλος Τάσσιος (σκηνοθέτης), Ν. Φ. Μικελίδης (κριτικός κινηματογράφου) και Μάριος Δεφιλίππου (τεχνικός κινηματογράφου). Ο Κολλάτος κατήγγειλε την ανάκληση του βραβείου ως «οικονομική λογοκρισία» και στις 28 Μαρτίου 1979 προσέφυγε στο Συμβούλιο Επικρατείας διεκδικώντας την ακύρωση της απόφασης.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Έθνος, 26/9/1964.
- Ελευθεροτυπία, 29/3/1979.
- Το Βήμα, 24/9/1964.
- Τα Νέα, 13/7/1964, 25/9/1964, 10/10/1964.
Δημοσιεύσεις CIVIL
- Χάλκου Μαρία (2020), «Διευρύνοντας τα όρια του επιτρεπτού: Η λογοκρισία στις ταινίες Οι εληές (1964) και Ο θάνατος του Αλέξανδρου (1966) του Δημήτρη Κολλάτου», Αρχειοτάξιο, τεύχος 22, Νοέμβριος 2020, σελ. 28-48.
- Chalkou Maria (2022), “Censored bodies and bodily functions in Dimitris Kollatos’s early films”, in Dalila Honorato, Ingeborg Reichle, María Antonia González Valerio, and Andreas Giannakoulopoulos (eds.) TTT2020 Vienna Online conference proceedings, Corfu: Ionian University Publications (e-Book) (υπό έκδοση).