Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (Δημήτρης Κολλάτος, 1966)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | The Death of Alexandros |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Δημήτρης Κολλάτος |
| Έτος α’ προβολής: | 1966 |
| Είδος: | Δράμα |
| Παραγωγή: | Λία Καρυώτου |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0145521/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 15-10-1966 |
Περικοπή σκηνών, πλάνου και διαλόγων της ταινίας Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (Δημήτρης Κολλάτος, 1966)
| ||||||
| 28-10-1966 |
Απαγόρευση προβολής της ταινίας Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (Δημήτρης Κολλάτος, 1966) στην Α΄ Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου Αθηνών
|
Περιγραφή
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (1966) είναι η πρώτη μεγάλη μήκους ταινία του Δημήτρη Κολλάτου. Βασίζεται στο διήγημά του «Στο νοσοκομείο της Val-de-Grâce», από τη συλλογή Οι εληές (1965), και εμπνέεται από την απώλεια ενός φίλου του στο Παρίσι, που τον συγκλόνισε. Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από τον επικείμενο θάνατο ενός νέου από λευχαιμία – τον υποδύεται ο ίδιος ο Κολλάτος – και τις επιπτώσεις του στον οικογενειακό και φιλικό του περίγυρο, εναλλάσσοντας το καταθλιπτικό παρόν της αναμονής του θανάτου στο νοσοκομείο με αναδρομές σε ένα ξένοιαστο παρελθόν.
Η ταινία προβλήθηκε στο 7ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (22-28 Σεπτεμβρίου 1966) προκαλώντας σφοδρές αντιδράσεις. Ακούστηκαν γιουχαΐσματα αλλά και επιδοκιμασίες από το κοινό, οι παραγωγοί Κλέαρχος Κονιτσιώτης και Τζέημς Πάρις αποχώρησαν από την αίθουσα ζητώντας τη διακοπή της προβολής, ενώ διαμαρτυρόμενος αποχώρησε και ο πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ, ακαδημαϊκός Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος. Δύο εβδομάδες αργότερα, η Πρωτοβάθμια Επιτροπή Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών, χαρακτηρίζοντας την ταινία ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ, έδωσε άδεια προβολής στις αίθουσες περικόπτοντας όμως τέσσερις σκηνές, διαλόγους και ένα πλάνο συνολικής διάρκειας 20 λεπτών. Οι περικοπές ήταν οι εξής:
1. «Να αφαιρεθή εξ ολοκλήρου σκηνή εις οίκον ανοχής». Αφορά την ερωτική μύηση του Αλέξανδρου σε οίκο ανοχής.
2. «Σκηνή συνουσίας συζύγων εις κρεββάτι νοσοκομείου». Περιλαμβάνει την αποτυχημένη απόπειρα του Αλέξανδρου να κάνει έρωτα με τη γυναίκα του στο νοσοκομείο λίγο πριν πεθάνει.
3. «Το τελευταίο πλάνο όπου λέγεται η φράσις “ξέχασα να σκουπιστώ”». Αφορά το τελευταίο πλάνο της ταινίας που αναφέρεται στη βεβιασμένη – λόγω θανάτου του Αλέξανδρου – έξοδο ενός φίλου από την τουαλέτα.
4. «Να αφαιρεθή εξ ολοκλήρου ο διάλογος περί της σεξουαλικής μυήσεως εις το πάρτυ». Αφορά τους διαλόγους ανάμεσα στην παρέα των φίλων, οι οποίοι, κατά τη διάρκεια ενός αποκριάτικου πάρτι με θέμα την 25η Μαρτίου, περιγράφουν τις πρώτες ερωτικές τους εμπειρίες.
5. «Να αφαιρεθή εξ ολοκλήρου ο διάλογος των φίλων περί της συνουσίας Αλεξάνδρου και της συζύγου του». Αφορά τα σχόλια των φίλων για τις προσπάθειες του Αλέξανδρου να έχει ερωτικές επαφές με τη γυναίκα του στο νοσοκομείο.
Ο Κολλάτος προσέφυγε στη Δευτεροβάθμια Επιτροπή και έδωσε συνέντευξη Τύπου όπου κατηγόρησε τους λογοκριτές για άγνοια της κινηματογραφικής τέχνης. Υποστήριξε ότι η αφαίρεση των πιο σημαντικών σκηνών της ταινίας καθιστούσε την προβολή της αδύνατη ισοδυναμώντας με απαγόρευση. Το θέμα πήρε επιπλέον διαστάσεις όταν δεν δόθηκε προσωρινή άδεια για την προγραμματισμένη προβολή του ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ στην Α΄ Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου Αθηνών (24-30 Οκτωβρίου), που διοργανώθηκε στον κινηματογράφο Πάνθεον με τη συμμετοχή ταινιών από το πρόσφατο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
H υπόθεση της λογοκρισίας του ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ συνοδεύτηκε από ευρύτερη κινητοποίηση του κινηματογραφικού κόσμου και των διανοουμένων, που έλαβε μεγάλη δημοσιότητα και άσκησε σημαντικές πιέσεις στην Κυβέρνηση για την άρση της λογοκρισίας. Στο πλαίσιο της εκστρατείας υποστήριξης του Κολλάτου συγκεντρώθηκαν οι υπογραφές 150 θεατών της Α΄ Εβδομάδας Ελληνικού Κινηματογράφου Αθηνών, ενώ ανακοινώσεις διαμαρτυρίας και συμπαράστασης εξέδωσαν η Ένωση Τεχνικών Κινηματογράφου και Τηλεόρασης (ΕΤΕΚΤ) και η Φοιτητική Κινηματογραφική Λέσχη Αθηνών. Επώνυμοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες, που είχαν συμμετάσχει στην προκριματική και την κριτική επιτροπή του Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, όπως ο Αντώνης Σαμαράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Γιάννης Τσαρούχης, με επιστολές τους στον Τύπο, υπερασπίστηκαν την ταινία στηλιτεύοντας τη λογοκρισία. Ακολούθησαν δηλώσεις συμπαράστασης από διεθνείς προσωπικότητες, όπως ο φιλόσοφος Ροζέ Γκαρωντί, ο ιστορικός του κινηματογράφου Ζορζ Σαντούλ, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ζαν Βιλάρ και ο συγγραφέας Κλωντ Μωριάκ. Κάτω από το βάρος των πιέσεων, τον Ιανουάριο του 1967, η Δευτεροβάθμια Επιτροπή αναίρεσε την αρχική απόφαση και ενέκρινε την προβολή του ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, χωρίς περικοπές, αφού προηγουμένως η ταινία είχε γίνει διάσημη.
Εξετάζοντας τον δημόσιο διάλογο που προκλήθηκε γύρω από την ταινία προκύπτει ότι αυτό που ενόχλησε την επιτροπή λογοκρισία και όσους υπερασπιστήκαν τις λογοκριτικές παρεμβάσεις εναντίον της ήταν, από τη μια, το περιεχόμενό της που θεωρήθηκε ανάρμοστο και, από την άλλη, ο ρεαλισμός της αναπαράστασης. Η εγγύτητα του θανάτου με το σεξ και «ακάθαρτες» σωματικές λειτουργίες, η έμφαση στο ανθρώπινο σώμα και η δημοσιοποίηση του ιδιωτικού, σε συνδυασμό με τη νατουραλιστική τους απόδοση προσέβαλλαν τη (μικρο)αστική καλαισθησία και τον (μικρο)αστικό καθωσπρεπισμό. Σημειωτέον, η φράση «ξέχασα να σκουπιστώ», που ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών, σήμερα δεν περιέχεται στη διαθέσιμη κόπια του ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, εγείροντας εικασίες ότι –παρά τις διαβεβαιώσεις των δημοσιευμάτων ότι δεν έγινε καμία περικοπή– η φράση τελικά αποσιωπήθηκε. Παρατηρώντας κανείς τη διαθέσιμη κόπια, θα αναρωτηθεί και σε άλλα σημεία αν η παροχή άδειας προβολής ήταν αποτέλεσμα μερικού συμβιβασμού του Κολλάτου και όχι ολικής υποχώρησης της λογοκρισίας. Στις σκηνές του πάρτι, για παράδειγμα, με τις λογοκριμένες από την Πρωτοβάθμια Επιτροπή ερωτικές συζητήσεις, ο τόνος της μουσικής ανεβαίνει σταδιακά ώστε μέρος των διαλόγων να καλύπτεται.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Δημοκρατική Αλλαγή, 28-30/9/1966, 24/10-4/11/1966.
- Ελευθερία, 28-30/9/1966.
- Η Αυγή, 28-30/9/1966.
- Μεσημβρινή, 28-30/9/1966.
- Τα Νέα, 28-30/9/1966.
- Το Βήμα, 28-30/9/1966, 22-30/10/1966, 28/1/1967.
Δημοσιεύσεις CIVIL
- Χάλκου Μαρία (2020), «Διευρύνοντας τα όρια του επιτρεπτού: Η λογοκρισία στις ταινίες Εληές (1964) και Ο θάνατος του Αλέξανδρου (1966) του Δημήτρη Κολλάτου», Αρχειοτάξιο, τεύχος 22, Νοέμβριος 2020, σελ. 28-48.
- Chalkou Maria (2022), “Censored bodies and bodily functions in Dimitris Kollatos’s early films”, in Dalila Honorato, Ingeborg Reichle, María Antonia González Valerio, and Andreas Giannakoulopoulos (eds.) TTT2020 Vienna Online conference proceedings, Corfu: Ionian University Publications (e-Book) (υπό έκδοση).
