ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ (Νίκος Κούνδουρος, 1958)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | The Outlaws |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Νίκος Κούνδουρος |
| Έτος α’ προβολής: | 1958 |
| Είδος: | Περιπέτεια | Δράμα |
| Παραγωγή: | Φίνος Φιλμ |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0288715/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 30-03-1959 |
Απαγόρευση και απόσυρση από τις αίθουσες της ταινίας ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ (Νίκος Κούνδουρος, 1958)
| ||||||
| 05-09-1970 |
Απαγόρευση της ταινίας ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ (Νίκος Κούνδουρος, 1958)
|
Περιγραφή
ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ, μια κλειστοφοβική, σκληρή και μεταμφιεσμένη ιστορία για τον Εμφύλιο, εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Φεστιβάλ του Βερολίνου το 1958 και προβλήθηκε στην Αθήνα από τις 23 έως τις 29 Μαρτίου του 1959. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Νίκου Κούνδουρου, η ταινία γυρίστηκε παράνομα, χωρίς άδεια λήψης σκηνών, ο ίδιος αυτολογοκρίθηκε αναζητώντας υπαινικτικούς τρόπους έκφρασης, ενώ μετά την πρώτη εβδομάδα προβολής της στους κινηματογράφους, απαγορεύτηκε και αποσύρθηκε από τις αίθουσες. Αιτία της απόσυρσης στάθηκε η άρνηση του σκηνοθέτη να περικόψει, κατά απαίτηση της επιτροπής λογοκρισίας, μία σκηνή που θεωρήθηκε ότι προσβάλλει την Ελληνική Χωροφυλακή. Πιο συγκεκριμένα, ο Νίκος Κούνδουρος αναφέρει στα απομνημονεύματά του:
Γύρισα την ταινία στα έρημα τότε Μετέωρα με την ελπίδα πως εκεί δεν θα ‘χε χωροφύλακες να μου ζητάνε άδεια, που φυσικά δεν είχα. Η λογοκρισία έλεγχε κάθε κίνησή μας. Έτσι (…) με τη γενναιόδωρη συμπαράσταση του Φίνου (…) καταγράφηκε στη ζελατίνα ο καημός και η απελπισία του κυνηγημένου αριστερού. (…) [Κ]αθώς ήξερα πως στην Αθήνα θα με περίμενε το ψαλίδι της λογοκρισίας, αναζήτησα τις σιωπές και τα φοβερά βράχια των Μετεώρων ν’ αντικαταστήσουν τα λόγια που δεν μπορούσαν να ειπωθούν. (…) Στην Ελλάδα όταν προβλήθηκε δέχτηκε την αρνητική κριτική της αρμόδιας επιτροπής του υπουργείου, που κάνοντας χρήση της εξουσίας του απαίτησε ν’ αφαιρεθεί απ’ την ταινία η σκηνή όπου οι χωροφύλακες καλούν τον έναν από τους τρεις ήρωες της ταινίας να παραδοθεί με αντάλλαγμα τη ζωή του. Τον σκοτώνουν. Η σκηνή αυτή προκάλεσε την επέμβαση της λογοκρισίας με το σκεπτικό ότι θίγει το ένδοξο σώμα της Χωροφυλακής που είχε μπέσα στον λόγο του και στην τιμή του. Και απαιτούν να αφαιρεθεί ολόκληρη η σκηνή. Η άρνησή μου είχε αποτέλεσμα την απαγόρευση της ταινίας, η οποία χάθηκε από τις αίθουσες για χρόνια. (2016: 67-68)
Ο Τύπος της εποχής, ωστόσο, δεν αναφέρεται στα εν λόγω περιστατικά, αντιθέτως, οι εφημερίδες παρέχουν συχνή ενημέρωση για την εξέλιξη των γυρισμάτων στα Μετέωρα, ενώ η απαγόρευση της ταινίας και η διακοπή των προβολών περνούν απαρατήρητες. Είναι αξιοσημείωτο ότι στο αρχείο αδειών ταινιών των ΓΑΚ περιλαμβάνεται η έγκριση προβολής της ταινίας, χωρίς περικοπές, αλλά δεν υπάρχουν – προς το παρόν – τεκμήρια απαγόρευσής της. Καθώς όμως πολλοί φάκελοι των αρχειοθετημένων ταινιών είναι ελλιπείς και δεν καλύπτουν το σύνολο των περιπτώσεων, η απουσία τεκμηρίων δεν στοιχειοθετεί απόδειξη ότι ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ δεν απαγορεύτηκαν, ενώ μπορούμε να υποθέσουμε επίσης ότι η λογοκριτική παρέμβαση υπήρξε παρασκηνιακή και ανεπίσημη, διαφεύγοντας έτσι της προσοχής του Τύπου.
ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ είναι βέβαιο, ωστόσο, ότι απαγορεύτηκαν επί Χούντας. Τον Σεπτέμβριο του 1970, η ταινία κρίθηκε από την αρμόδια επιτροπή ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΕΑ «λόγω θέματος αντικοινωνικού, ασυμβίβαστου προς τα ελληνικά ήθη και έθιμα εξ αιτίας εγκληματικών πράξεων». Είναι αξιοσημείωτο ότι ένα μέλος της επιτροπής διαφώνησε με την απόφαση και τάχθηκε υπέρ της κυκλοφορίας της ταινίας ως ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗΣ μέχρι 17 ετών, διατυπώνοντας την άποψη ότι «πρόκειται περί απλής ιστορίας τριών φυγάδων του κοινού ποινικού δικαίου μη δυνάμενη να θίξη τα ελληνικά έθιμα εν τω συνόλων των». Επίσης τόνισε ότι «εις το τέλος της ταινίας επέρχεται πλήρης κάθαρσις δια του φόνου των δύο, από το καταδιώκον αυτούς απόσπασμα χωροφυλακής, του τρίτου διαφεύγοντος την επιτήρηση των δύο άλλων και μεταβαίνοντος να παραδοθή». Σημαντική είναι επίσης η αναφορά του ότι «[η] ταινία άλλωστε έχει κυκλοφορήσει από του 1958 εις όλην την Ελλάδα επί 8 έτη». Η μη ενόχληση του εν λόγω μέλους της επιτροπής από τη δολοφονία του φυγάδα τη στιγμή που παραδίδεται, την οποία απεναντίας αντιλαμβάνεται ως κάθαρση, και η παρατήρησή του ότι ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ κυκλοφορούσαν ελεύθερα τα προηγούμενα χρόνια, έρχονται σε αντίθεση με τις περιγραφές του Κούνδουρου για την τύχη της ταινίας στην προδικτατορική εποχή.
Ωστόσο, παρ’ όλες τις αντιφάσεις, τα κενά και τα ερωτηματικά που δημιουργούνται, δεν έχουμε ενδείξεις ότι ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ προβλήθηκαν ξανά στις αίθουσες μετά το 1959 και μέχρι το τέλος της Δικτατορίας. Εάν η λογοκριτική παρέμβαση υπήρξε παρασκηνιακή και ανεπίσημη, όπως υποθέσαμε προηγουμένως, είναι φυσικό να μην ήταν σε γνώση των μελών των μεταγενέστερων λογοκριτικών επιτροπών και μάλιστα 11 χρόνια μετά.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών
- Κούνδουρος Νίκος (2016), Μνήμη απειθάρχητη, Ημερολόγιο, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, σελ. 67-68.