ΕΛΕΝΗ (Peter Yates, 1985)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ξένες ταινίες
| Εναλλακτικός τίτλος: | Eleni |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | PeterYates |
| Έτος α’ προβολής: | 1985 |
| Χώρα: | ΗΠΑ |
| Είδος: | Δράμα | Πολεμική |
| Διανομή: | CbsProductions |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0089079/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| Μάρτιος 1986 |
Επεισόδια και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας έξω από τους κινηματογράφους που πρόβαλαν την ταινία ΕΛΕΝΗ (Peter Yates, 1985) και απόσυρση της ταινίας από τις κινηματογραφικές αίθουσες
|
Περιγραφή
Τον Μάρτιο του 1986 ξεκίνησε στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες η προβολή της ταινίας ΕΛΕΝΗ του Πίτερ Γέϊτς, που βασιζόταν στο ομώνυμο αυτοβιογραφικό μπεστ-σέλερ του Ελληνοαμερικανού δημοσιογράφου Νίκολας Γκαίητζ (Γκατζογιάννη) Ελένη. Βαθιά αντικομμουνιστικό, το βιβλίο είχε κατηγορηθεί για μονόπλευρη παρουσίαση των γεγονότων αλλά και για χοντροκομμένα ψεύδη, ως ένα χαρακτηριστικό και πολυδιαφημισμένο δείγμα ψυχροπολεμικής φιλολογίας των ΗΠΑ που «συγκίνησε ακόμη και τον Ρόναλντ Ρήγκαν». Μετά τη μετάφρασή του στα ελληνικά, εφημερίδες όπως τα Νέα και το Βήμα αρθρογραφούσαν για μήνες εναντίον του, ανασκευάζοντας ιστορικά γεγονότα και προβάλλοντας εκτεταμένα άλλα βιβλία που γράφτηκαν ως απάντηση, όπως το Η άλλη Ελένη (1986) του Βασίλη Καββαθά.
Παρά το γεγονός ότι η παραγωγή εξασφάλισε άδεια για να πραγματοποιήσει τα γυρίσματα στην Ελλάδα, το φιλμ γυρίστηκε τελικά στην Ισπανία, εξαιτίας αντιδράσεων της Ένωσης Τεχνικών (ΕΤΕΚΤ) και του γενικότερα αρνητικού κλίματος ακόμα και στις τοπικές κοινωνίες της Ηπείρου. Ο Γκαίητζ περιγράφει:
«Έγραψα στον πρωθυπουργό και τον ρώτησα αν θα είχαμε προβλήματα και μου αποκρίθηκε ότι η κυβέρνηση του δεν θα έθετε κανένα εμπόδιο στις εργασίες μας. Αλλά όταν αρχίσαμε να ερχόμαστε εδώ, ο σκηνοθέτης έλαβε γνώση ορισμένων προσκομμάτων που θα δημιουργούσαν τα συνδικάτα και είδαμε ότι γενικά θα υπήρχαν προβλήματα. Έτσι αποφασίστηκε να γίνει το γύρισμα στην Ισπανία, γιατί όσο μικρές κι αν θα ήταν εδώ οι πιθανότητες προσκομμάτων, οι συνέπειες σε απώλεια χρόνου και χρήματος θα ήταν τεράστιες για την παραγωγή. Πήγαμε λοιπόν στην Ισπανία και ξαναχτίσαμε την εκκλησία, τα σπίτια του χωριού μου με πέτρες, με πλάκα και έμοιαζε πιο πολύ με την εικόνα του χωριού μου το 1938 απ’ ότι με το σημερινό χωριό στην Ελλάδα». (Το Τέταρτο 10/9/1985)
Η πρεμιέρα σημαδεύτηκε από συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας αριστερών οργανώσεων εναντίον της. Νωρίτερα, η Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας (ΚΝΕ) σε ανακοίνωσή της είχε χαρακτηρίσει την ταινία ως «προσβολή στα όνειρα και τους αγώνες του λαού και της νεολαίας και προσπάθεια ενίσχυσης του αντικομμουνισμού», καλώντας τα μέλη της και τον λαό να «αποκαλύψουν» την πολιτική της πρόκληση και να αντιταχθούν «στην υποτέλεια των υποστηρικτών της». Η ΚΝΕ συνέδεε επίσης την πρεμιέρα με την επικείμενη επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού εξωτερικών Τζορτζ Σουλτζ στην Αθήνα. Και τα δύο κομμουνιστικά κόμματα καταδίκασαν την ταινία ως ιμπεριαλιστικό προπαγανδιστικό εγχείρημα, γραμμή που είχαν ακολουθήσει και οι κεντρώες εφημερίδεςσε σχέση με το βιβλίο. Οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν έως ότου το φιλμ κατέβηκε από τις αίθουσες, ενώ ακυρώθηκαν και οι προγραμματισμένες προβολές του στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Τα επεισόδια και η απόσυρση της ταινίας από τις κινηματογραφικές αίθουσες αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης και στο ελληνικό κοινοβούλιο. Η Νέα Δημοκρατία εργαλειοποίησε το θέμα δίνοντας έμφαση στην ελευθερία του λόγου και χαρακτηρίζοντας «σκοταδιστικές» τις αντιδράσεις απέναντι σε ένα πόνημα που υποτίθεται πως τόλμησε να μιλήσει για το «Παιδομάζωμα» και τις ακρότητες στον Εμφύλιο. Η κυβέρνηση από την πλευρά της επιχείρησε να κρατήσει αποστάσεις και να υποβαθμίσει το θέμα. Τον Γενάρη του 2017, η εφημερίδα Καθημερινή μοίρασε το βιβλίο με την κυριακάτικη έκδοσή της, διαφημίζοντάς το ως «ένα βιβλίο που έρχεται όχι για να ανοίξει ένα κεφάλαιο, αλλά για να το κλείσει».
Πηνελόπη Πετσίνη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Μάνος Αυγερίδης, «Ελένη», στο Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος (επιμ.), Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα: Καχεκτική δημοκρατία - δικτατορία - μεταπολίτευση, Αθήνα: Καστανιώτης 2018.
- Van Boeschoten, R. και Danforth, L.M. 1985. Παιδιά του ελληνικού Εμφυλίου. Πρόσφυγες και πολιτική της μνήμης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2015.
- Το Βήμα, 24/4/1986.
- L.Danforth, «Η συλλογική μνήμη και η κατασκευή ταυτοτήτων στα έργα του Nicholas Gage» στο Ρ. Βαν Μπούσχοτεν κ.ά. (επιμ.), Μνήμες και Λήθη του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο 2015.
- Εφημερίδα των Συντακτών, 24/1/2017.
- Καθημερινή, 15/1/2017.
- Τα Νέα, 22/4/1986.
- K. Κουτσογιαννάκη, «Ελένη. Τα άλλα θύματα του Εμφυλίου και οι αντιδράσεις της Αριστεράς» στο Β. Βαμβακάς και Π. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ’80. Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό Λεξικό, Αθήνα: Το πέρασμα 2010.
- Το Τέταρτο, 10/9/1985.