ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ (Ντίνος Δημόπουλος, 1960)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | Madalena |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Ντίνος Δημόπουλος |
| Έτος α’ προβολής: | 1960 |
| Είδος: | Κοινωνική | Δράμα | Κωμωδία |
| Παραγωγή: | Φίνος Φιλμ |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0055119/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 1960 |
Περικοπή διαλόγων του σεναρίου της ταινίας ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ (Ντίνος Δημόπουλος, 1960)
| ||||||
| 15-10-1960 |
Περικοπή και περιορισμός σκηνών της ταινίας ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ (Ντίνος Δημόπουλος, 1960)
| ||||||
| 23-11-1967 |
Επανεξέταση και περικοπή σκηνών και διαλόγων της ταινίας ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ (Ντίνος Δημόπουλος, 1960)
| ||||||
| 08-02-1969 |
Επανεξέταση και περικοπή σκηνής και διαλόγων της ταινίας ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ (Ντίνος Δημόπουλος, 1960)
|
Περιγραφή
Η ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ, δραματική κωμωδία με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, έλαβε άδεια προβολής στις αίθουσες ως ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ τον Οκτώβριο του 1960. Ωστόσο, λίγες μέρες πριν από τη συνεδρίαση της αρμόδιας Επιτροπής, με εντολή του υφυπουργού Εσωτερικών, εστάλη στην Προεδρία της Κυβερνήσεως επιστολή από τη Διεύθυνση Ασφαλείας του Αρχηγείου Χωροφυλακής, η οποία διαβίβαζε σημείωμα του ταγματάρχη Ο.Π. που ζητούσε την περικοπή μιας σειράς σκηνών «διότι δυσφημώσι το Σώμα».
Ο ταγματάρχης Ο.Π., ο οποίος ήταν τακτικό μέλος της Επιτροπής Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών ως εκπρόσωπος της Χωροφυλακής, στο εκτενές σημείωμά του, έκανε έναν γενικό απολογισμό του περιεχομένου και των κρίσιμων ρόλων της ταινίας: του Ιερέα του χωριού, του Διοικητή του Σταθμού Χωροφυλακής και του Προέδρου της Κοινότητας. Θεωρούσε ότι ο ρόλος του τελευταίου είναι «λίαν αντιπαθητικός και προκλητικός». Για τον χαρακτήρα του Ιερέα ανέφερε ότι παρόλο που ενεργεί για την επαναφορά της γαλήνης ανάμεσα στους κατοίκους του χωριού και για την προστασία της ορφανής οικογένειας, επιφυλασσόταν για την απεικόνισή του, καθώς περιέχει «ίχνη ελαφράς διακωμωδήσεως», προτείνοντας να αποφανθεί επί του θέματος και ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Παιδείας.
Αναφερόμενος στη μη κολακευτική – όπως εκτιμούσε – απεικόνιση της Χωροφυλακής, που αποτελούσε και το πιο φλέγον θέμα, o Ο.Π. έδινε μεγάλη σημασία στην περιβολή και τις ενέργειες των χωροφυλάκων, διαπιστώνοντας αντίφαση ανάμεσα στη σύγχρονη εμφάνιση και την παρωχημένη συμπεριφορά τους:
«Ο Αστυνομικός Σταθμάρχης παρουσιάζεται με στολήν σύγχρονον και γενικώς με εμφάνισιν σύγχρονον, αλλά με συμπεριφοράν, γνώσεις και τρόπον επεμβάσεως και ενεργειών ως οι διακωμωδούμενοι Στρατοχωροφύλακες υπό του παλαιού χρονογράφου Σταμ Σταμ.
Ο ρόλος τόσον τούτου όσον και του χωροφύλακος απ’ αρχής μέχρι τέλους είναι ήκιστα κολακευτικός δια την σύγχρονον εμφάνισιν του Σώματος και είναι εν πλήρει αντινομία, διότι παρουσιάζει σύγχρονα από απόψεως στολής και εμφανίσεως όργανα, τα διακωμωδεί όμως από απόψεως συμπεριφοράς, γνώσεων, επεμβάσεων και ενεργειών».
Για τους παραπάνω λόγους ζητούσε τις ακόλουθες περικοπές:
«1. Το σημείο της επεμβάσεως του Ενωμοτάρχου κατά το κτύπημα της καμπάνας από τον βόσκοντα όνον, και της κλήσεως και ανακρίσεως της πρωταγωνιστρίας εις το γραφείον του.
2. Το σημείον της διελεύσεως εκ του κρατητηρίου του Ενωμοτάρχου μετά της συζύγου του και τας συζητήσεις μετά της κρατουμένης
3. Το σημείον της κοπής ανθέων υπό του Χωρ/κος και της εμφανίσεως τούτου εις την βάρκαν
4. Το σημείον της υπό του Ενωμοτάρχου συμμετοχής εις το λουκούλλειον γεύμα».
Ωστόσο, στην τελική λογοκριτική απόφαση, στην οποία συμμετείχε κι ο Ο.Π., πιθανώς σε μια προσπάθεια της Επιτροπής να κρατήσει ισορροπίες ανάμεσα σε αντικρουόμενα συμφέροντα και εξωτερικές πιέσεις – από τη μια θεσμικές και από την άλλη των ενδιαφερόμενων παραγωγών – δεν υιοθετήθηκαν οι υποδείξεις του σημειώματος, αλλά ζητήθηκε μόνο:
«Να περιορισθή η σκηνή της ανακρίσεως εις το Αστυνομικόν τμήμα».
Στην εν λόγω σκηνή, ανάμεσα σε άλλα, η Μανταλένα αυθαδιάζει στον Ενωμοτάρχη που δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μαζί της και ο χωροφύλακας (Θανάσης Βέγγος) καγχάζει όταν ο ανώτερός του λέει ότι δεν έδωσε εξετάσεις για να γίνει Ενωμοτάρχης. Εκτός αυτού στην τελική απόφαση ζητήθηκε επίσης:
«Να αφαιρεθή η σκηνή όπου ο εφημέριος του νησιού ανατρέπει δια δευτέραν φοράν το φλυτσάνι του καφέ».
Το νόημα της συγκεκριμένης περικοπής αποκαλύπτεται σε μεταγενέστερη λογοκριτική απόφαση, όταν τον πρώτο χρόνο της Δικτατορίας η ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ επανεξετάστηκε (23/11/1967) και ζητήθηκε:
«όπως περικοπή η φράσις του ιερέως: «Βεβαίως συμβιβάζεται η σολομωνική με την θρησκεία» ως απάδουσα με τας εν Ελλάδι χριστιανικάς αντιλήψεις (σκηνή όπου ο ιερεύς αναποδογυρίζει το φλυτζάνι του καφέ)».
Η ενόχληση της Επιτροπής, επομένως, δεν αφορούσε καθαυτή την πράξη του αναποδογυρίσματος του φλυτζανιού του καφέ, αλλά τον διάλογο της σκηνής, όπου ο παπάς συνδέει τη μαγεία με τον χριστιανισμό. «Μα δε μου λες παπά, συμβιβάζεται η αγιοσύνη σου με τη σολομωνική; Να κοιτάζεις τον καφέ;» ρωτάει ο Πρόεδρος της Κοινότητας. «Συμβιβάζεται», απαντάει εκείνος, «άμα έχεις να κάνεις με δαιμόνια και με τελώνια». Στην ίδια απόφαση (23/11/1967), επί Δικτατορίας, επανήρθαν και τα θέματα που αφορούν την απεικόνιση των εκπροσώπων της κρατικής εξουσίας και της Χωροφυλακής καθώς ζητήθηκε η αφαίρεση όλων των σχετικών σκηνών:
«Δέον όπως απαλειφθούν αι σκηναί εις τας οποίας γελοιοποιείται η κρατική εξουσία εν τω προσώπω των Αστυνομικών οργάνων (Σκηναί ενεργού συμμετοχής των αστυνομικών οργάνων)».
Ωστόσο, πιθανώς μετά από πιέσεις που άσκησε ο Φίνος, σε μεταγενέστερη λογοκριτική απόφαση μέσα στη Δικτατορία (08/2/1969) – η οποία και επαναεπιβεβαιώθηκε έναν μήνα αργότερα (12/3/1969) – οι περικοπές περιορίστηκαν αποκλειστικά στον Ιερέα:
«Να περικοπή η σκηνή όπου εμφανίζεται ο παπάς να γυρίζει το φλυτζάνι και όλος ο σχετικός διάλογος».
Λογοκρισία, ωστόσο, είχε υποστεί και το σενάριο της ταινίας, προκειμένου να λάβει άδεια λήψης σκηνών, σε δύο σημεία όπου ζητήθηκαν να αφαιρεθούν αποσπάσματα δράσεων και διαλόγων. Το σκεπτικό ήταν ίδιο με αυτό των περικοπών της ταινίας: γελοιοποίηση της Χωροφυλακής και προσβολή στα Θεία. Η πρώτη περίπτωση αφορούσε τη σκηνή της ανάκρισης στο Αστυνομικό Τμήμα όπου είχε ζητηθεί να περικοπεί η ακόλουθη στιχομυθία ανάμεσα στον κοντό Ενωμοτάρχη και τη Μανταλένα:
«ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ – Ε, μα είχε να κάνη [η Μπουμπουλίνα] και με άντρες ίσαμε εκεί πάνω. Ενώ ελόγου σου… (κάνει σημάδι) Αι! κι’ εγώ, ανάλογα.
ΕΝΩΜΟΤΑΡΧΗΣ – Κοντός είμαι εγώ;
ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ – Εμ! (πάει και στέκεται πλάι του).
ΕΝΩΜΟΤΑΡΧΗΣ – (αυτομάτως τεντώνεται).
ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ – (τεντώνεται κι’ αυτή).
ΕΝΩΜΟΤΑΡΧΗΣ – (σηκώνεται στις μύτες – αλλά ξαφνικά συνέρχεται) Πήγαινε από κει που θα τολμήσης να αναμετρηθής και με την εξουσία».
Η δεύτερη αφορούσε σκηνή συζήτησης του παπά με τους συγχωριανούς:
«([Ο Παπάς] σηκώνει το φλυτζάνι του καφέ και το περιεργάζεται).
ΠΑΠΑΣ – Γράμμα θα λάβω. Καμμιά απανταχούσα απ’ το Δεσπότη μου. Καλώς τα δέχτηκα».
Οι περιπέτειες της ΜΑΝΤΑΛΕΝΑΣ με τη λογοκρισία φέρνουν στην επιφάνεια βασικά και επαναλαμβανόμενα μοτίβα των λογοκριτικών αποφάσεων της εποχής που παρενέβαιναν για την προστασία του κύρους του Κράτους και της Εκκλησίας και φυσικά των θεσμικών τους εκπροσώπων. Αναδεικνύουν, ταυτόχρονα, τις πιέσεις που ασκούνταν από εξωτερικούς και θεσμικούς παράγοντες, όπως η Διεύθυνση Χωροφυλακής, στη συγκεκριμένη περίπτωση μάλιστα εξαιτίας εσωτερικής πληροφόρησης από μέλος της ίδιας της Επιτροπής (ταγματάρχης Ο.Π.). Ωστόσο, στο προσκήνιο έρχεται και η ρευστότητα των αποφάσεων καθώς γίνεται φανερό ότι η λογοκρισία των ταινιών ήταν πεδίο διαπραγμάτευσης και διατήρησης ισορροπιών. Έτσι το 1960 η εξωτερική παρέμβαση αποκρούστηκε. Στη δικτατορία, αν και η επικαιροποιημένη λογοκριτική απόφαση γίνεται αρχικά πιο αυστηρή, υιοθετώντας στην ουσία τις απαιτήσεις της Χωροφυλακής που είχαν διατυπωθεί και απορριφθεί επτά χρόνια νωρίτερα, στη συνέχεια η επέμβαση του Υπουργού έρχεται να άρει όχι μόνο τους νέους περιορισμούς, αλλά και κάποιους που ίσχυαν στην προδικτατορική εποχή – παραδόξως αυτούς που αφορούσαν την εικόνα των Σωμάτων Ασφαλείας – χαλαρώνοντας τη λογοκρισία που επιβλήθηκε στην ταινία. Η προσχηματικότητα κάποιων αποφάσεων είναι άλλη μία παράμετρος που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη, καθώς, βάσει της συλλογιστικής που υιοθετήθηκε για να περικοπούν συγκεκριμένα αποσπάσματα του σεναρίου και της ταινίας, η λογοκρισία θα έπρεπε να παρέμβει και αλλού, αφού η σάτιρα που ασκεί η ΜΑΝΤΑΛΕΝΑ είναι γεμάτη από «επιλήψιμα» σημεία.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών,Αρχείο αδειών ταινιών.
