Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ – Vargtimmen (Ingmar Bergman, 1968)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ξένες ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | Hour of the Wolf |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Ingmar Bergman |
| Έτος α’ προβολής: | 1968 |
| Χώρα: | Σουηδία |
| Είδος: | Δράμα | Τρόμου |
| Διανομή: | Σκούρας Φιλμς |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0063759/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 01-03-1968 |
Περικοπή σκηνών της ταινίας Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ (Ingmar Bergman, 1968)
| ||||||
| 26-03-1968 |
Απαγόρευση και απόσυρση από τις αίθουσες της ταινίας Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ (Ingmar Bergman, 1968)
|
Περιγραφή
Από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1950 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Ingmar Bergman γύρισε μια σειρά ταινιών που εντάσσονταν στο πλαίσιο του φανταστικού, του αλλόκοτου και του μυθικού –με πιο γνωστό παράδειγμα την ΕΒΔΟΜΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑ (1957). Μέσα από αυτές τις αισθητικές επιλογές, ο μεγάλος Σουηδός σκηνοθέτης εξερευνούσε μια σειρά από μοτίβα και προβληματικές σχετικά με τον ρόλο του ονείρου, της φαντασίωσης και του ασυνείδητου, και προέβαλλε υπαρξιακούς προβληματισμούς και φιλοσοφικά ερωτήματα για τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό. Αυτές οι προβληματικές εκφράζονταν συχνά μέσα από την καταφυγή στο μυθικό σύμπαν του σκανδιναβικού παγανισμού και στο σώμα των σχετικών λαϊκών θρύλων. Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ (δηλαδή οι ώρες στη μέση της νύχτας, όπου συμβαίνουν οι περισσότερες γεννήσεις αλλά και οι περισσότεροι θάνατοι) ήταν ένα από τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα: βασισμένη τόσο σε αυτοβιογραφικά στοιχεία του σκηνοθέτη όσο και σε σκανδιναβικούς θρύλους, ήταν σαφώς μια ταινία που χρησιμοποιούσε τους ισχυρούς κώδικες του είδους του τρόμου για να εκφράσει τις προαναφερθείσες προβληματικές. Η παρουσία του παγανιστικού και του απόκρυφου στοιχείου εγγράφουν, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, την ταινία –αλλά και άλλες του σκηνοθέτη– στο υποείδος του folk horror, το οποίο εμφανίστηκε επίσημα λίγα χρόνια αργότερα με εμβληματικές ταινίες όπως το βρετανικό THE WICKER MAN (1973). Λόγω του είδους της, η ταινία έλαβε κυρίως αρνητικές κριτικές όταν κυκλοφόρησε, θεωρούμενη ως μια απλή άσκηση ύφους χωρίς βάθος, αναντίστοιχη με τα αριστουργήματα του σκηνοθέτη.
Οι μόνες περιπτώσεις που εντοπίστηκαν κατά τις οποίες η ταινία απαγορεύθηκε αφορούσαν δύο δικτατορίες, την ισπανική και την ελληνική. Το καθεστώς του F. Franco στην Ισπανία λογόκρινε συστηματικά το έργο του Bergman σε τέτοιο βαθμό, ώστε το αποτέλεσμα που προέκυπτε ήταν μια εντελώς διαφορετική ταινία. Πολλές ταινίες του περικόπηκαν ή αλλοιώθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε ο σκηνοθέτης να εμφανίζεται ως ευσεβής καθολικός χριστιανός. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στις ταινίες Persona (1967) και Cries and Whispers (1973), αμφιλεγόμενες σκηνές συνοδεύονταν από «επεξηγηματικούς» υπότιτλους ή από μεταγλωττισμένο διάλογο – στοιχεία που άλλαζαν εντελώς το περιεχόμενο της ταινίας. Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ θεωρήθηκε τόσο ακραία, ώστε απαγορεύθηκε εντελώς, όπως και η ΣΙΩΠΗ πέντε χρόνια νωρίτερα.
Στην Ελλάδα αρχικά Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ πέρασε από την τυπική διαδικασία λογοκρισίας, με δύο σύντομες περικοπές για απεικόνιση βίας και γυμνού. Έναν μήνα αργότερα, όμως, ο υφυπουργός Προεδρίας Μιχαήλ Σιδεράτος συγκάλεσε τη Δευτεροβάθμια Επιτροπή Ελέγχου για να επανεξετάσει την ταινία, καθώς είχε προκαλέσει δυσμενή σχόλια στον Τύπο και τη συνακόλουθη ενόχληση του Γεώργιου Παπαδόπουλου. Πράγματι, η εφημερίδα Εστία καλούσε τον δικτάτορα να δει την ταινία για να κατανοήσει ότι η επιτροπή λογοκρισίας δεν προστάτευε τα ήθη του κοινού απέναντι στον αχρείο «δήθεν φιλόσοφο σκηνοθέτη των Σουηδών». Στη συνεδρίαση της επιτροπής, ο διευθυντής της Γενικής Διευθύνσεως Τύπου Γρηγόριος Ζητρίδης αγόρευσε με ασυνήθιστο πάθος εναντίον της ταινίας. Η επιχειρηματολογία του βασιζόταν στην απαράδεκτη ανοχή που έδειχναν μέχρι τότε οι λογοκριτές απέναντι στον Bergman, από φόβο μήπως χαρακτηριστούν ως απαίδευτοι που δεν εκτιμούν το «βαρβαρικόν σκότος» και το «άγριον, πρωτόγονον και βαθύ μηδενιστικό credo» του Σουηδού σκηνοθέτη. Η αγόρευση περνούσε στη συνέχεια σε ένα επίπεδο ανάλυσης που σπάνια συναντά κανείς στην συνήθως ξερή γραφειοκρατική πρόζα των λογοκριτών. Παραθέτουμε ένα ενδεικτικό απόσπασμα:
Δεν είναι δυνατόν Έλληνες τεχνοκρίται, έχοντας όπισθέν των τρισχιλιετή αδιάπτωτον παράδοσιν τέχνης και πολιτισμού να διστάζουν και να αμφιβάλλουν διά την εγκυρότητα της κρίσεώς των, προ Σκανδιναβών καλλιτεχνών. Έναντι του απαστράπτοντος Απόλλωνος και της αμέμπτου Αρτέμιδος, υπήρχε πάντοτε ο ζοφερός Βόταν και αι αποχαλινωμέναι Βαλκυρίαι του. Έναντι ενός γίγαντος δημιουργού Σοφοκλή, μόλις ένας ομιχλώδης εικονογράφος –ή μήπως απλώς φωτογράφος;– Ίψεν, και σήμερον, έναντι μιας αναγεννωμένης συνεχώς εκ της τέφρας της Ελλάδος, μια αλματωδώς φθίνουσα Σουηδία.
Η ταινία απαγορεύθηκε σαφώς για να ικανοποιηθεί ο Παπαδόπουλος, αλλά η υπόθεση παρουσιάζει και περαιτέρω ενδιαφέρον. Πρώτον, η δικτατορία ασχολήθηκε με την ταινία όχι τόσο λόγω της φρίκης που απεικόνιζε, αλλά κυρίως διότι ήταν έργο ενός μεγάλου σκηνοθέτη. Ο αντιδιανοουμενισμός εναντίον του Bergman δεν ήταν για τη δικτατορία απλώς μια επιβολή, αλλά περιείχε τη διπλή εννοιολόγηση που συναντάμε συχνά στο διανοητικό σύμπαν των λογοκριτών: ο έλεγχος αποσκοπεί αφενός στο να διαμορφώσει το γούστο του κοινού σύμφωνα με ορθά κριτήρια, αφετέρου στο να εκφράσει και να προστατεύσει μια θεωρούμενη ως ήδη υπάρχουσα αισθητική. Αν μια άσημη ταινία τρόμου απεικόνιζε ακριβώς τα ίδια στην οθόνη κανείς δεν θα είχε ασχοληθεί, αλλά το γεγονός ότι ένας σκηνοθέτης τέτοιου βεληνεκούς έμπαινε σε αυτά τα νερά επέβαλλε την επιστράτευση ενός παραδειγματικού λεξιλογίου: ο εισηγητής της επιτροπής έμπαινε στο ίδιο το έδαφος του φανταστικού, του μυθικού και του πολιτισμικού ώστε να αντικρούσει τον μπεργκμανικό κινηματογράφο, βρίσκοντας και την ευκαιρία να τονίσει ότι η δικτατορία αποτελούσε την κορωνίδα χιλιετιών του φωτεινού ελληνικού πνεύματος.
Χρήστος Τριανταφύλλου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Εστία, 14/3/1968.
- «The Screen: I am a conjurer», Time Magazine, 14/3/1960.
- Ellinger, Kat, «Ingmar Bergman, folk horror pioneer», ιστοσελίδα του British Film Institute, 25/1/2018.
- Higginbotham, Virginia, Spanish Cinema under Franco, University of Texas Press, 1987.
