Ταφικό μνημείο Νίκου Πλουμπίδη (Κώστας Κλουβάτος, μετά το 1954)
Κατηγορία: Εικαστικές Τέχνες > Δημόσιος χώρος
| Καλλιτέχνης: | Κώστας Κλουβάτος |
|---|---|
| Έτος: | Μετά το 1954 |
| Είδος: | Γλυπτική |
| Χώρος: | Νεκροταφείο Αγίου Γεωργίου |
| Τόπος: | Χαϊδάρι |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 26-08-1968 |
Ολοκληρωτική καταστροφή του ταφικού μνημείου του Νίκου Πλουμπίδη με απόφαση του Δήμου Χαϊδαρίου
|
Περιγραφή
Μετά την εκτέλεση του Νίκου Πλουμπίδη, στις 14 Αυγούστου 1954, η σορός του μεταφέρθηκε με εντολή της χωροφυλακής στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου στο Χαϊδάρι, όπου αρχικά τάφηκε πρόχειρα. Στη συνέχεια η οικογένεια προχώρησε σε εκταφή και δεύτερη κανονική ταφή. Αργότερα, η σύζυγός του Ιουλία Πλουμπίδη ολοκλήρωσε τον τάφο με μια μαρμάρινη αετωματική στήλη που τη φιλοτέχνησε ο γλύπτης Κώστας Κλουβάτος. Επάνω της σημειωνόταν το όνομα του νεκρού, η ημερομηνία γέννησης και θανάτου. Έφερε επίσης την παράσταση αρσενικού λιονταριού σε καθιστή θέση. Η ιδέα είχε προέλθει από μια ζωγραφιά της ίδιας της Ιουλίας Πλουμπίδη, η οποία είχε απεικονίσει την οικογένειά της, την ίδια, τον σύζυγό της και το μικρό τους παιδί, σαν μια οικογένεια λιονταριών. Ένα λιοντάρι επίσης είχε ζωγραφίσει στο πίσω μέρος κάρτας που της είχε στείλει ο Νίκος Πλουμπίδης από τη φυλακή.
Στις 26 Αυγούστου 1968, ο τάφος του Ν. Πλουμπίδη καταστράφηκε με εντολή του δήμου, επί δημαρχίας του δοτού δημάρχου Βασίλειου Ξανθάκου. Σύμφωνα με τον ερευνητή τοπικής ιστορίας Κωνσταντίνο Φωτεινάκη και με βάση τις προφορικές μαρτυρίες των εργατών που διατάχθηκαν να καταστρέψουν τον τάφο, η διαταγή είχε προέλθει από το ΓΕΣ. Σε ορισμένες ιστοσελίδες παρατίθενται παραθέματα αυτής της διαταγής, σύμφωνα με τα οποία το ΓΕΣ αποκαλούσε τον τάφο «μνημείο ντροπής», ωστόσο το ίδιο το έγγραφο λανθάνει. Σε κάθε περίπτωση, οι εργάτες προχώρησαν στην ολοκληρωτική καταστροφή του τάφου, όπως προκύπτει από φωτογραφία, τραβηγμένη λίγο μετά το περιστατικό, όπου απεικονίζεται η Ιουλία Πλουμπίδη μπροστά στον κατεστραμμένο τάφο. Ο δημοτικός φύλακας περισυνέλεξε τα κομμάτια του κατεστραμμένου μνημείου και τα παρέδωσε μαζί με τα οστά στην οικογένεια.
Η καταστροφή του τάφου του Πλουμπίδη αποτελεί μια από τις πιο ακραίες περιπτώσεις κατασταλτικής λογοκρισίας που η πραγματοποίησή της έγινε κατά παράβαση όλων των εθιμικών κανόνων σχετικά με τη φροντίδα των νεκρών. Στην οικογένεια απαγορεύθηκε το δικαίωμα να δηλώσει το όνομα του νεκρού της εντός του νεκροταφείου, χώρου που παραδοσιακά θεωρείται ιερός, και να τον τιμήσει με το μνημείο που εκείνη έκρινε κατάλληλο.
Ήδη πριν τη δικτατορία, οι πολιτικές αρχές επιτηρούσαν τις διαδικασίες της ταφής των εκτελεσμένων πολιτικών κρατούμενων. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι η Αστυνοµική ∆ιεύθυνση Πειραιάκαι η Υπηρεσία Πληροφοριών της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφαλείας, τον Απρίλιο του 1952, συγκέντρωσε στοιχεία τόσο για τις διαδικασίες ταφής του Νίκου Μπελογιάννη στο Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών, όσο και για τη μορφή του ταφικού του μνημείου. Από τα πρακτικά συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων διαπιστώνουμε ότι στις αρχές του 1974 συγκεντρώνονταν πληροφορίες σχετικά με το πόσα στεφάνια κατατίθονταν στον τάφο του Νίκου Μπελογιάννη την Πρωτομαγιά. Αντίστοιχα, γνωρίζουμε ότι η Υποδιεύθυνση Ασφαλείας Αθηνών ξεκίνησε ενέργειες μετά την επιβολή της δικτατορίας του 1967, τις οποίες συντόνισε προσωπικά ο υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας Παύλος Τοτόμης προκειμένου να αφαιρεθεί από τον τάφο του Γρηγόρη Λαμπράκη το σύμβολο του Συνδέσμου Νέων Μπέρτραντ Ράσσελ για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό και την Ειρήνη, δηλαδή ο αντεστραμμένος πύραυλος, το οποίο τελικά και κατάφερε. Ωστόσο, η έκταση του βανδαλισμού και της βεβήλωσης, η ολοκληρωτική καταστροφή του μνημείου, καθιστά την περίπτωση του τάφου του Πλουμπίδη μοναδική.
Το 1996 και μετά από επαναλαμβανόμενα αιτήματα της ΠΕΑΕΑ, του ΚΚΕ και άλλων φορέων, στήθηκε μνημείο για τον Νίκο Πλουμπίδη στον τόπο της εκτέλεσής του κοντά στη μονή Δαφνίου. Στο νέο μνημείο κεντρικό στοιχείο αποτέλεσε η μαρμάρινη πλάκα από τον τάφο του που είχε βανδαλιστεί το 1967. Την ενσωμάτωση και αποκατάστασή της επέβλεψε προσωπικά ο Κ. Κλουβάτος που την είχε φιλοτεχνήσει αρχικά. Το μνημείο αυτό κατά διαστήματα έχει γίνει στόχος βανδαλισμού. Το πιο σοβαρό επεισόδιο συνέβη το 1997 από τη Χρυσή Αυγή, η οποία πέταξε μπογιά και το κάλυψε με υβριστικά συνθήματα.
Το νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου που θάφτηκε αρχικά ο Νίκος Πλουμπίδης έχει πλέον καταργηθεί. Τα οστά του βρίσκονται σε οστεοφυλάκιο στο νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης.
Ελένη Κούκη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, Αρχείο Νίκου και Ιουλίας Πλουμπίδη, Φάκελος 2: Φωτογραφίες Ν. Πλουμπίδη.
- Αλέκος Π. Ζάννας (επιμέλεια-ταξινόμηση), Αρχείο οικογένειας Νίκου Πλουμπίδη (Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη, 2008).
- Κώστας Φωτεινάκης, Χαϊδάρι, τόπος και άνθρωποι (Χαϊδάρι: Προσανατολισμοί, 2007).
- Κώστας Φωτεινάκης, «H εκτέλεση του Νίκου Πλουμπίδη στη χαράδρα του Δαφνίου στις 14 Αυγούστου 1954», GoWestAthens.gr, 8/8/2019.
- «Φασιστοειδή λέρωσαν το μνημείο του Ν. Πλουμπίδη», Ριζοσπάστης, 2/12/1997.
- «Πώς η χούντα βεβήλωσε τον τάφο του Λαμπράκη», Εφημερίδα των Συντακτών, 25/5/2018.
- Γεώργιος Σαρρής, «Νίκος Μπελογιάννης 1915-1952: Τον φοβούνταν ακόμα και νεκρό...», Έθνος, 11.12.2019.
- Γιώργος Μαύρος, «Εμείς θάψαμε και ξεθάψαμε τον Πλουμπίδη», Ελευθεροτυπία, 7/5/1984.
