ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | A Neighborhood Named “The Dream” |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Αλέκος Αλεξανδράκης |
| Έτος α’ προβολής: | 1961 |
| Είδος: | Κοινωνική | Δράμα |
| Παραγωγή: | Ελληνική Παραγωγή |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0196995/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| Αύγουστος 1961 |
Με ενέργειες του Έλληνα πρόξενου η ταινία ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961) αποσύρθηκε από το διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Βενετίας
| ||||||
| 03-08-1961 |
Βίαιη παρέμβαση της αστυνομίας με εντολή του υφυπουργού Προεδρίας κατά την ειδική προβολή της ταινίας ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961)
| ||||||
| 19-08-1961 |
Περικοπή σκηνών της ταινίας ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961).
| ||||||
| 16-10-1961 |
Πιέσεις των αρχών ασφαλείας προς τους επίδοξους θεατές της ταινίας ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961).
|
Περιγραφή
Η ελληνική δραματική ταινία ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ παρουσιάζει την ιστορία ενός μικροκακοποιού που, βγαίνοντας από τη φυλακή, επιστρέφει στη γειτονιά του, έναν αυθαίρετο συνοικισμό της Αθήνας, και προσπαθεί μαζί με φίλους να στήσει κάποια κομπίνα που θα τους βγάλει από το οικονομικό τους αδιέξοδο, προκαλώντας όμως τελικά την καταστροφή τους. Το 1961, όταν βγήκε στις αίθουσες, υπήρξε στόχος συστηματικής λογοκρισίας που δημιούργησε σοβαρά προσκόμματα στην προβολή της τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, και τελικά έφερε στα όριά της την ίδια την εταιρία παραγωγής που τη δημιούργησε καταλήγοντας στη διάλυσή της. Η απηνής δίωξή της οφείλεται σε κύκλους του υπουργείου Προεδρίας που θεώρησαν ότι η παραγωγή της ταινίας υπήρξε ένα προκάλυμμα για τη διείσδυση του παράνομου τότε Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, και μάλιστα κομμάτι ενός ευρύτερου σχεδίου για την αξιοποίηση του πολιτισμού ως προγεφύρωμα στην υποτιθέμενη πολιτική αντεπίθεση που επιχειρούσε ο κομμουνισμός. Πιο συγκεκριμένα, ήδη από την εποχή των γυρισμάτων μπήκε στο στόχαστρο της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως. Ωστόσο, σε πρώτη φάση, φαίνεται ότι η θεωρία αυτή δεν έγινε ευρύτερα αποδεκτή στο υπουργείο Προεδρίας, γεγονός που εξηγεί γιατί τα γυρίσματα συνεχίστηκαν και η ταινία ολοκληρώθηκε.
Την Πέμπτη 3 Αυγούστου 1961, 11 π.μ., προγραμματίστηκε ειδική προβολή avant premiere της ταινίας στον κινηματογράφο Ράδιο Σίτυ της οδού Πατησίων. Στην προβολή ήταν προσκεκλημένοι κινηματογραφικοί κριτικοί, δημοσιογράφοι, μορφωτικοί ακόλουθοι ξένων πρεσβειών και καλλιτέχνες. Η ταινία είχε αποσπάσει εκείνο το ίδιο πρωί άδεια προσωρινής προβολής από την Επιτροπή Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών του υπουργείου Προεδρίας. Ωστόσο, όταν οι διοργανωτές της προβολής έφτασαν στον κινηματογράφο, δύναμη του 16ου αστυνομικού τμήματος είχε αποκλείσει την είσοδο. Τελικά, και εφόσον οι διοργανωτές είχαν άδεια, η αστυνομία αναγκάστηκε να επιτρέψει την εκδήλωση, παραμένοντας, όμως, επιτόπου, ελέγχοντας όσους έμπαιναν στην αίθουσα και απαγορεύοντας την είσοδο σε όσους δεν είχαν πρόσκληση, ακόμη κι αν αυτοί ήταν συντελεστές της ταινίας. Με αυτήν την πρόφαση, σταμάτησαν τον Μάνο Κατράκη και τον Μίκη Θεοδωράκη. Λίγο πριν από τις δώδεκα το μεσημέρι ξεκίνησε η προβολή. Στις 12 παρά πέντε, όμως, μετά από τηλεφωνική εντολή του ίδιου του υφυπουργού Προεδρίας Τρ. Τριανταφυλλάκου, ένας από τους αστυνομικούς κατέβασε τον μοχλό του ρεύματος, βυθίζοντας την αίθουσα στο σκοτάδι. Η αστυνομία, που εντωμεταξύ είχε ενισχυθεί με επιπλέον δυνάμεις, εισέβαλε στον κινηματογράφο και πίεσε για την εκκένωσή του. Όταν ο ηθοποιός Αλέκος Λειβαδίτης, αδελφός του Τάσου Λειβαδίτη, ποιητή και σεναριογράφου της ταινίας, αρνήθηκε να υπακούσει στις εντολές της, εξηγώντας ότι περίμενε ανακοίνωση των ίδιων των συντελεστών της ταινίας, συνελήφθη. Στο τμήμα οδηγήθηκε επίσης ο ηθοποιός Νίκος Βουγάς.
Στις 4 Αυγούστου 1961,ο Τριανταφυλλάκος διέταξε την αντικατάσταση κάποιων μελών της επιτροπής ελέγχου. Ο επανέλεγχος της ταινίας έγινε λίγες μέρες αργότερα, στις 19 Αυγούστου 1961, και η επιτροπή ελέγχου αποφάσισε να κοπούν επτά σκηνές, οι οποίες περιγράφονται συνοπτικά ως εξής:
«1. Γυναίκα που μουτζώνει.
2. Τρελός που κυλιέται στο χώμα.
3. Ζητιάνος – Κυριακή αργία.
4. Το στέμμα στο ρολόι.
5. Αστυνομικοί που κυνηγούν μικροπωλητή.
6. Εσωτερικό – αφίσα μοντέρνου σπιτιού.
7. Οι λέξεις «συνοικία Ασυρμάτου» από τα ευχαριστήρια».
Επίσης, η ταινία κρίθηκε ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ, χάνοντας έτσι το νεανικό κοινό, ως προς αυτό, όμως, η δεύτερη επιτροπή επανέλαβε την απόφαση που είχε ήδη λάβει η πρώτη επιτροπή. Οι σκηνές που κόπηκαν δε διασώθηκαν, καθώς σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αλεξανδράκη, τα περικομμένα αρνητικά κάηκαν από την αστυνομία.
Ένα δεύτερο σημαντικό πλήγμα ήταν το ότι η ταινία αποσύρθηκε από το Φεστιβάλ Βενετίας. Σύμφωνα με καταγγελία της Επιθεώρησης Τέχνης, ο Έλληνας πρόξενος παρενέβη πιεστικά και κατάφερε να μη συμπεριληφθεί στο επίσημο πρόγραμμα. Από την άλλη πλευρά, όμως, η ταινία τελικά απέσπασε άδεια προβολής και, έτσι, παρέμεινεστο πρόγραμμα της Εβδομάδας Ελληνικού Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης. Η προβολή της ταινίας προκάλεσε, μεν, κοσμοσυρροή, στο φεστιβάλ. Ωστόσο, ως προς τις διακρίσεις, τα αποτελέσματα υπήρξαν μάλλον μέτρια. Η ταινία απέσπασε μόλις δύο βραβεία, και όχι τα πιο σημαντικά: το βραβείο φωτογραφίας (Δήμος Σακελλαρίου) και Β΄ ανδρικού ρόλου (Μάνος Κατράκης) –γεγονός που έδωσε λαβές για νύξεις περί «μεροληψίας» σε βάρος της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη και «παραμερισμού» του Αλέκου Αλεξανδράκη όσον αφορά το βραβείο σκηνοθεσίας.
Τη Δευτέρα 16 Οκτωβρίου, δεκατρείς μέρες πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών της 29ης Οκτωβρίου 1961, η ταινία βγήκε στους κινηματογράφους. Όπως έχει περιγράψει ο Αλεξανδράκης, οι χωροφύλακες επιτηρούσαν τις αίθουσες και τρομοκρατούσαν όσους ήθελαν να την παρακολουθήσουν. Επιπλέον, υπήρξαν περιπτώσεις επιθέσεων με πέτρες στους κινηματογράφους από αγνώστους. Οι περιγραφές αυτές συνάδουν απόλυτα με την παρακρατική βία που εξαπολύθηκε ευρύτερα στις εκλογές του 1961 χαρίζοντάς τους το προσωνύμιο «εκλογές βίας και νοθείας». Στις 30 Οκτωβρίου, μία μέρα μετά τις εκλογές, η ταινία σταμάτησε να παίζεται οπουδήποτε στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας, αν και από τα μέσα Νοεμβρίου, επανεμφανίστηκε σποραδικά σε κάποιους συνοικιακούς και Β’ προβολής. Επίσης, η ταινία συνέχισε να εμφανίζεται σποραδικά σε κινηματογράφους και τα επόμενα χρόνια, ενώ προβλήθηκε και στο εξωτερικό.
Βλ. επίσης: ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ (Πάνος Παπακυριακόπουλος, 1961) και ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ (Κώστας Φέρρης, 1961).
Ελένη Κούκη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών.
- ΕΛΙΑ, αρχείο Τρύφωνα Τριανταφυλλάκου.
- Η Αυγή, 4/8/1961.
- Τα Νέα, 26/9/1961.
- Μ.Σ., «Συνοικία το Όνειρο, και Κράτος ο Φασισμός», Επιθεώρηση Τέχνης, τ. 80-81, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1961.
- Ανδρίτσος, Γ. (2016), «Η λογοκρισία στον ελληνικό κινηματογράφο (1945-1974)», στο Π. Πετσίνη & Δ. Χριστόπουλος (επιμ.), Η λογοκρισία στην Ελλάδα, Αθήνα: Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, σσ. 35-42.
- Γεωργούλη, Α. (2020), Από τον Λένιν στον Βερσάτσε, Αθήνα: Κάκτος.
- Poupou, A. (2012), “The Geography of Neorealism in Greece: City Images, Urban Representations and Aesthetics of Space”, in L. Papadimitriou & Y. Tzioumakis (eds), Greek Cinema, Texts, Forms, Identities, Bristol & Chicago: Intellect Publishing, σσ. 255-269.
- Τριανταφυλλίδης, Ι. (1997), Στο τέλος μιλάει το πανί, Αθήνα: Άμμος.
- Χάλκου, Μ. (2018), «Κινηματογράφος και λογοκρισία στην Ελλάδα από τα πρώιμα χρόνια έως τη μεταπολίτευση», στο Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος (επιμ.), Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα: Καχεκτική Δημοκρατία, Δικτατορία, Μεταπολίτευση, Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 82-99.
Δημοσιεύσεις CIVIL
- Ελένη Κούκη: «Συνοικία το Όνειρο: Η μικροϊστορία μιας λογοκρισίας», Filmicon: Journal of Greek Film Studies, Issue 7, December 2020. 121-146.
- Ελένη Κούκη: «Αντικομμουνισμός εναντίον κινηματογράφου», στο Αφροδίτη Νικολαΐδου και Δημήτρης Παπανικολάου (επιμ.) Χώρα σε βλέπω. Ο 20ός αιώνας του ελληνικού σινεμά, Αθήνα: Ακαδημία Ελληνικού Κινηματογράφου. [υπό έκδοση 2022].