ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ (Πάνος Παπακυριακόπουλος, 1961)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | Saturday Night |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Πάνος Παπακυριακόπουλος |
| Έτος α’ προβολής: | 1961 |
| Είδος: | Μικρού μήκους | Μυθοπλασία | Ντοκιμαντέρ |
| Παραγωγή: | Πάνος Παπακυριακόπουλος |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt1065498/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 16-09-1961 |
Απόρριψη από τη 2η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου της μικρού μήκους ταινίας ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ (Πάνος Παπακυριακόπουλος, 1961)
| ||||||
| 23-09-1961 |
Απαγόρευση της μικρού μήκους ταινίας ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ (Πάνος Παπακυριακόπουλος, 1961)
| ||||||
| 17-10-1961 |
Επανεξέταση και απαγόρευση της μικρού μήκους ταινίας ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ (Πάνος Παπακυριακόπουλος, 1961)
|
Περιγραφή
Το ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ είναι κινηματογραφική διασκευή του – πρόσφατου τότε – ομώνυμου τραγουδιού του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Τάσου Λειβαδίτη. Γυρίστηκε σε δύο από τις φτωχότερες συνοικίες της Αθήνας, στο Δουργούτι και το Πέραμα, με τη συμμετοχή κατοίκων και ερασιτεχνών ηθοποιών. Στο μεταίχμιο της μυθοπλασίας και του ντοκιμαντέρ η ταινία ακολουθεί τη διαδρομή ενός νεαρού εργάτη καθώς επιστρέφει από το εργοστάσιο στο σπίτι του μετά το τέλος της βάρδιας. Είναι καλοκαίρι, απόγευμα Σαββάτου, και η κάμερα περιηγείται στους χώρους της φτωχογειτονιάς για να καταλήξει το βράδυ σε ένα ξέφρενο λαϊκό γλέντι στην τοπική ταβέρνα. Η ταινία πραγματεύεται τον έρωτα ενός νεαρού ζευγαριού, το αίσθημα ελευθερίας καθώς διασκεδάζουν απαλλαγμένοι από την υποχρέωση της σκληρής δουλειάς το επόμενο πρωί, αλλά και τη μελαγχολία που συνοδεύει την επιστροφή τους στην καθημερινότητα.
Το ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ υπέστη διαδοχικές λογοκριτικές παρεμβάσεις και αποτελεί μια από τις περιπτώσεις λογοκρισίας ελληνικής ταινίας που έλαβε σημαντική δημοσιότητα εκείνη την εποχή. Αρχικά, τον Σεπτέμβριο του 1961, απορρίφθηκε χωρίς αιτιολόγηση από την επιτροπή πρόκρισης της 2ης Εβδομάδας Ελληνικού Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη μαζί με μια σειρά άλλων μικρού μήκους ταινιών με κοινωνικό θέμα: ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ (Κώστας Φέρρης, 1961), ΓΙ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΗΡΩΙΔΕΣ – Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΑΓΡΟΤΙΣΣΑ (Νίκος Τζίμας, Γρηγόρης Σίσκας, 1961) και Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ (Λέων Λοΐσιος, 1961). Οι νεαροί σκηνοθέτες υπέβαλαν ένσταση στο Φεστιβάλ, αυτή όμως δεν συζητήθηκε ούτε πήραν απάντηση ποτέ. Η αντίδρασή τους στον αποκλεισμό ωστόσο ήταν δυναμική καθώς διοργάνωσαν αντιφεστιβάλ – το 1ο αντιφεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη – όπου σε ευθεία σύγκρουση με τη λογοκρισία πρόβαλαν τις «κομμένες» ταινίες τους (Βλ. ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ).
Στις 23/9/1961 η Πρωτοβάθμια Επιτροπή λογοκρισίας αποφάσισε την ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ της ταινίας η οποία στις 17/10/1961, μετά από αλλεπάλληλες συνεδριάσεις, επικυρώθηκε και από τη Δευτεροβάθμια Επιτροπή. Ο σκηνοθέτης κατήγγειλε ότι μαζί με ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ, το ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ «σύρθηκε περισσότερες από πέντε φορές από επανεξέταση σε επανεξέταση», σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα με απόλυτη απαρτία της Επιτροπής, κάτι που συνηθιζόταν, κατά τα λεγόμενά του, «μόνο για έργα της Σοβιετικής Ένωσης και της Τσεχοσλοβακίας». Η επίσημη αιτιολόγηση της απόφασης παρέπεμπε στην αντίστοιχη των περιβόητων λογοκριτικών επεμβάσεων που την ίδια εποχή δέχτηκε η ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961) και παλαιότερα η ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954), καθώς σύμφωνα με την Επιτροπή:
«αι εν αυτή εικόνες παρουσιάζουν την αθλιότητα και την χειροτέραν μορφήν της κοινωνίας (τρώγλες συνοικισμών), αποφεύγοντες συστηματικά οι σκηνοθέται να επιδείξουν και την άλλην πλευράν αυτής, από απόψεως δε εθνικής επιδεικνύουν την χώραν εις επίπεδον κατώτερον της πραγματικότητος, από δε τουριστικής προβαλλομένη θα φέρη ολέθρια αποτελέσματα και εις το εξωτερικόν και εις το εσωτερικόν.»
Πέρα από το θέμα της αναπαράστασης της φτώχιας που έθιγε την εικόνα της «καραμανλικής ευημερίας», όπως γράφτηκε, στη δημόσια συζήτηση γύρω από τις αιτίες της ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ δόθηκαν κι άλλες ερμηνείες. Η Αυγή (30/9/1961) αναφέρθηκε στην ενόχληση που προκάλεσε «το επαναστατικό περιεχόμενο των στίχων» του ίδιου του τραγουδιού, το οποίο ακουγόταν στην ταινία. Ήταν η εποχή άλλωστε που οι συναυλίες του Θεοδωράκη παρεμποδίζονταν συστηματικά, ενώ λίγο αργότερα απαγορεύτηκαν τα τραγούδια του από την Ε.Ι.Ρ. Η Αυγή επεσήμανε επίσης την ύπαρξη μιας σκηνής όπου στο ίδιο τραπέζι δύο εργάτες διαβάζουν ό ένας Αυγή και ο άλλος Καθημερινή, υποστηρίζοντας ότι, εκτός από το «πώς μπορεί ν’ ανοίγει κανείς την Αυγή ατιμώρητος στο καφενείο και κατ’ επέκταση, μπροστά στο φακό», η συνύπαρξη των δύο εφημερίδων ήταν αυτή που ενόχλησε «τους κήρυκες της εμφύλιας διαμάχης». Ως «επιλήψιμη» σκηνή Η Αυγή υπέδειξε επίσης σημείο με αντιαμερικανικό υπαινιγμό, όπου σε:
«τοίχο συνοικιακής μάντρας είναι γραμμένη πέρα-πέρα η διαφήμιση «Επιμορφωτικόν Ινστιτούτον Αμερικανικών Σπουδών» και δίπλα σε μια σωλήνα δεμένο ένα συμπαθές γαϊδουράκι. Ιεροσυλία! Τώρα γιατί η συνύπαρξη μιας διαφήμισης περί της διδασκαλίας της αγγλικής γλώσσας και ενός υπομονετικού τετράποδου είναι κολάσιμη πράξη, μόνο οι σοφοί εγκέφαλοι των επιτροπών μπορούν να το συλλάβουν!»
Ο Παπακυριακόπουλος απευθύνθηκε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, κερδίζοντας την προσφυγή τον Μάρτιο του 1963. Η ακύρωση της ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ από το ΣτΕ στηρίχτηκε στη μη νόμιμη σύνθεση της Επιτροπής Ελέγχου καθώς δεν ήταν σύμφωνη με όσα προέβλεπε ο νέος νόμος (Ν. 4206/1961), αλλά ο παλιός (Ν. 1108/1942). Έτσι το ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ επανεξετάστηκε με νέα σύνθεση Επιτροπής και έλαβε την πολυπόθητη άδεια στις 25 Μαΐου του 1963 με τον χαρακτηρισμό ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΝ δι’ ανηλίκους χωρίς περικοπές.
Ως βασική αιτία της ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ του ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟΥ θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και την τεταμένη προεκλογική περίοδο που διένυε η χώρα καθώς πορευόταν προς τις λεγόμενες εκλογές «βίας και νοθείας» (29 Οκτωβρίου 1961). Εποχή κατά την οποία πύκνωσαν σημαντικά τα λογοκριτικά περιστατικά εναντίον ελληνικών και ξένων ταινιών με κοινωνικό, ιστορικό ή πολιτικό πρόσημο. Κρίνοντας από τις αντίστοιχες περιπέτειες της ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ, και με δεδομένο ότι τόσο ο Θεοδωράκης όσο και ο Παπακυριακόπουλος ήταν μέλη της ΕΔΑ, ως επιπλέον αιτία θα πρέπει να θεωρηθεί και ο εκπεφρασμένος φόβος που επικρατούσε εκείνη την εποχή σε θεσμικά κέντρα εξουσίας για απόπειρα διείσδυσης του παράνομου Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας μέσω του πολιτισμού (Βλ. ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ [Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961]).
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Επιθεώρηση Τέχνης, τ. 83, 1961, σελ. 498–500, τ. 85, 1962, σελ. 136-137.
- Η Αυγή, 23 και 30/9/1961, 30/11/1961, 8/3/1963, 3/7/1963.
- Οι Δρόμοι της Ειρήνης, Νοέμβριος 1961, σελ. 22-24.
- Όνειρα «μικρού μήκους», εκπομπή Παρασκήνιο, 2007, σκηνοθεσία Ν. Σταμπουλόπουλος και Μ. Χάλκου, έρευνα Μ. Χάλκου, παραγωγή Σινετίκ/ΕΡΤ.
- Maria Chalkou (2008), Towards the creation of ‘quality’ Greek national cinema in the 1960s, PhD thesis, University of Glasgow.
