ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ (Κώστας Φέρρης, 1961)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | Ta matoklada sou lampoun |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Κώστας Φέρρης |
| Έτος α’ προβολής: | 1961 |
| Είδος: | Μικρού μήκους | Μυθοπλασία | Ντοκιμαντέρ |
| Παραγωγή: | Κώστας Φέρρης |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt1065462/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 16-09-1961 |
Απόρριψη από τη 2η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου της μικρού μήκους ταινίας ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ (Κώστας Φέρρης, 1961)
| ||||||
| 23-09-1961 |
Απαγόρευση της μικρού μήκους ταινίας ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ (Κώστας Φέρρης, 1961)
| ||||||
| 17-10-1961 |
Επανεξέταση και απαγόρευση της μικρού μήκους ταινίας ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ (Κώστας Φέρρης, 1961)
|
Περιγραφή
Η μικρού μήκους ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ πειραματίζεται με την κινηματογραφική απόδοση δύο ρεμπέτικων τραγουδιών, «Το Μινόρε της Αυγής» του Σπύρου Περιστέρη και «Τα Ματόκλαδά σου Λάμπουν» του Μάρκου Βαμβακάρη. Γυρίστηκε στο Δουργούτι και, εκτός από μια στοιχειώδη δράση που εικονογραφεί τους στίχους (το φλερτ μιας κοπέλας με μια παρέα ανδρών), παρουσιάζει εικόνες από τη ζωή στους δρόμους και στις αυλές της παραγκούπολης με μια διάθεση ποιητική.
Τόσο από την Πρωτοβάθμια (23/9/1961) όσο και από τη Δευτεροβάθμια Επιτροπή λογοκρισίας (17/10/1961) η ολιγόλεπτη ταινία του Φέρρη συνεξετάστηκε με το ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ (Πάνος Παπακυριακόπουλος, 1961) – επίσης γυρισμένο στο Δουργούτι και βασισμένο σε ένα τραγούδι – και παρόμοια με αυτό ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΗΚΕ μετά από αλλεπάλληλες συνεδριάσεις. Η διατύπωση της επιχειρηματολογίας για την τεκμηρίωση της ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ήταν για τις δύο ταινίες κοινή:
«[Α]ι εν αυτή εικόνες παρουσιάζουν την αθλιότητα και την χειροτέραν μορφήν της κοινωνίας (τρώγλες συνοικισμών), αποφεύγοντες συστηματικά οι σκηνοθέται να επιδείξουν και την άλλην πλευράν αυτής, από απόψεως δε εθνικής επιδεικνύουν την χώραν εις επίπεδον κατώτερον της πραγματικότητος, από δε τουριστικής προβαλλομένη θα φέρη ολέθρια αποτελέσματα και εις το εξωτερικόν και εις το εσωτερικόν.»
Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ των δύο μικρού μήκους συνέπεσε χρονικά με τις περιπέτειες της πολυσυζητημένης ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ (1961, Αλέκος Αλεξανδράκης), η οποία όπως παλαιότερα και η ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954) αντιμετώπισε ισχυρές λογοκριτικές παρεμβάσεις εξαιτίας της απεικόνισης εξαθλιωμένων συνοικισμών. Σύμφωνα με τον Φέρρη, την Επιτροπή ενόχλησε ιδιαιτέρως ένα πλάνο όπου στο βάθος της προσφυγικής παραγκούπολης διακρίνεται η Ακρόπολη (Φραγκούλης 2004: 85). Η εγγύτητα του πλέον χαρακτηριστικού τοπόσημου της Ελλάδας με τις υποβαθμισμένες συνθήκες ζωής προσέβαλε βάναυσα το «εθνικό» αφήγημα περί μιας σύγχρονης, ευημερούσας χώρας και ιδανικού τουριστικού προορισμού.
Προηγούμενα, ωστόσο, τον Σεπτέμβριο του 1961, και πριν την οριστική ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ τους, ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ είχαν αποκλειστεί από την επιτροπή πρόκρισης της 2ης Εβδομάδας Ελληνικού Κινηματογράφου μαζί με άλλες μικρού μήκους χωρίς να δοθούν εξηγήσεις. Σύμφωνα με την Αυγή (30/9/1961) ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Ηλίας Βενέζης έδωσε ένα πλαίσιο ερμηνείας αυτών των απορρίψεων σημειώνοντας ότι οι επιτροπές πρέπει να είναι αρνητικές στους σκηνοθέτες και παραγωγούς που αντλούν τα θέματά τους «από τη δυστυχία των ημερών μας» – σχόλιο που αφορούσε και τη ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ που διαγωνιζόταν στο Φεστιβάλ – γιατί «κινδυνεύουμε από τη μόδα να θεωρήσουμε λαϊκό κάθε τι που παρουσιάζει εξαθλίωση!» Εκτός από την αναπαράσταση της φτώχιας που έβλαπτε την τουριστική εικόνα της χώρας, ο Φέρρης μνημονεύει μια δημόσια δήλωση του Αλέξη Μινωτή, μέλους της κριτικής επιτροπής, δίνοντας μια επιπλέον ερμηνεία για τον αποκλεισμό της ταινίας του, την αντιπάθεια προς το ρεμπέτικο τραγούδι και την κουλτούρα που το περιέβαλλε: «Δε θα βάλομε τους χασικλήδες στο φεστιβάλ» (Φραγκούλης 2004: 85).
Οι αποκλεισμένοι νεαροί σκηνοθέτες, ωστόσο, αφού πρώτα υπέβαλαν ένσταση χωρίς να πάρουν απάντηση, προχώρησαν σε μια δυναμική κινητοποίηση, διοργανώνοντας το πρώτο αντιφεστιβάλ κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη και προβάλλοντας παράνομα τις ταινίες τους. Εκτός από ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ προβλήθηκαν το ΣΑΒΒΑΤΟΒΡΑΔΟ, ΓΙ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΗΡΩΙΔΕΣ – Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΑΓΡΟΤΙΣΣΑ (Νίκος Τζίμας, Γρηγόρης Σίσκας, 1961) και Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ (Λέων Λοΐσιος, 1961). Ο Φέρρης θυμάται:
«Σεπτέμβριος λοιπόν του 1961, και στο φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης οργανώνεται το πρώτο Αντιφεστιβάλ. Τρεις κομμένες ταινίες, το «Σαββατόβραδο» του Πάνου Παπακυριακόπουλου, η «Ελληνίδα Αγρότισσα» (γι’ αυτές τις ηρωίδες) του Νίκου Τζίμα και τα «Ματόκλαδα», προβάλλονται σ' ένα ιδιωτικό σινεμά, απέναντι στο Ολύμπιον. Ο αιθουσάρχης έχει υποστεί πιέσεις από την αστυνομία, κλειδώνει το σινεμά κι εξαφανίζεται. Ο Νίκος Κούνδουρος σπάει την πόρτα του σινεμά, κι ο Γρηγόρης Δανάλης πιάνει τη μηχανή προβολής. Καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι γεμίζουν την αίθουσα». (Φραγκούλης 2004: 87)
Εκτός από τη συνάφεια της θεματολογίας τους – η ζωή των λαϊκών τάξεων – υπήρχε και ένα επιπλέον κοινό σημείο μεταξύ των εν λόγω ταινιών. Σχεδόν όλοι οι σκηνοθέτες – Παπακυριακόπουλος, Λοΐσιος, Τζίμας – ήταν μέλη της ΕΔΑ και αυτό ενισχύει την υποψία ότι η αντίδραση εναντίον των ταινιών τους υπέκρυπτε και άλλα κίνητρα. Βρισκόμαστε στην περίοδο πριν τις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 – τις επονομαζόμενες «βίας και νοθείας» – εποχή που σε θεσμικά κέντρα εξουσίας εκφράστηκαν φόβοι για συντονισμένη προσπάθεια διείσδυσης του παράνομου Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας μέσω του πολιτισμού (Βλ. ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ [Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961]). Τέλος, όπως γίνεται φανερό, οι απόπειρες περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης στον κινηματογράφο εκείνη την ταραγμένη εποχή συσπείρωσαν διαφορετικές κινηματογραφικές γενιές. Συνέβαλαν δε στην πολιτικοποίηση της διαμαρτυρίας προκαλώντας ριζοσπαστικές μεθόδους αντίστασης ενάντια στις κυβερνητικές πολιτικές και στις επιλογές του Φεστιβάλ, οι οποίες αργότερα, στη Μεταπολίτευση, θα γίνουν εξαιρετικά δημοφιλείς.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Η Αυγή, 30/9/1961.
- Όνειρα «μικρού μήκους», εκπομπή Παρασκήνιο, 2007, σκηνοθεσία Ν. Σταμπουλόπουλος και Μ. Χάλκου, έρευνα Μ. Χάλκου, παραγωγή Σινετίκ/ΕΡΤ.
- Φαγκούλης Ηλίας (2004), Κώστας Φέρρης, Αθήνα: Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών και Ι.Ο.Μ.
- Maria Chalkou (2008), Towards the creation of ‘quality’ Greek national cinema in the 1960s, PhD thesis, University of Glasgow.
