ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ ΤΗΣ ΜΥΛΟΠΕΤΡΑΣ (Κώστας Φέρρης, 1984)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Σενάρια
| Είδος: | Ιστορική | Λογοτεχνική διασκευή |
|---|---|
| Συγγραφέας: | Κώστας Φέρρης | (Νίκος Κάσδαγλης) |
Λογοκριτικά περιστατικά
| Αύγουστος 1984 |
Απόρριψη σεναρίου ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ ΤΗΣ ΜΥΛΟΠΕΤΡΑΣ (Κώστας Φέρρης, 1984) από το ΕΚΚ
|
Περιγραφή
Τον Αύγουστο του 1984, ο σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης καταγγέλλει το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου για πολιτική λογοκρισία επειδή απέρριψε το σενάριο που υπέβαλε για χρηματοδότηση με θέμα την Εθνική Αντίσταση. Μέλη της Γνωμοδοτικής Επιτροπής ήταν οι Μάνος Ζαχαρίας και Δημήτρης Σταύρακας, πρόεδρος του Κέντρου ο Παύλος Ζάννας. Η απάντηση του Ε.Κ.Κ. ότι από τη στιγμή που αναγνωρίστηκε η Εθνική Αντίσταση «επιδεικνύει ιδιαίτερη αυστηρότητα στην επιλογή θεμάτων που ανάγονται στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου, και για αυτό τον λόγο απέρριψε πολλές προτάσεις που αλλοιώνουν το νόημα της Αντίστασης» θεωρήθηκε ομολογία ότι τα κριτήρια απόρριψης δεν ήταν καλλιτεχνικά αλλά ιδεολογικά και πολιτικά. «Λοιπόν τι κάνουμε; Ρίξαμε ‘το κράτος της δεξιάς’ για να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη;» αναρωτιόταν ο Μπάμπης Ακτσόγλου στα Κινηματογραφικά Τετράδια. «[Σ]ε τί διαφέρει η στάση σας από την απαράδεκτη αδιαφορία του Κέντρου, όταν ήταν στα χέρια της Δεξιάς, να χρηματοδοτήσει τον Αγγελόπουλο, με τον οποίο βέβαια διαφωνούσε ιδεολογικά;», συνέχισε, διευκρινίζοντας ότι ο Κώστας Φέρρης «όπως είναι γνωστό δεν ανήκει στο χώρο των διανοουμένων της αριστεράς».
«Αν και καμιά ταινία του δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί από την μαρξιστική, κομματική κριτική, ως ανοιχτά αντιδραστική, εντούτοις δεν έχει σαν άτομο τις απαραίτητες προϋποθέσεις και διαβεβαιώσεις που θα του επέτρεπαν σύμφωνα πάντα με την ίδια μαρξιστική αντίληψη, να κάνει μια ταινία που να θίγει θετικά για την Αριστερά, την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης. Μοιάζει σαν κάποιο ‘παρείσακτο’ που προσπαθεί να μπει σ' ένα χώρο, ο οποίος ανήκει ‘δικαιωματικά’ στη δόξα και τη μυθολογία της Αριστεράς. Γι' αυτό και πολύ απλά του απέρριψαν το σενάριο, φοβούμενοι μια ‘απολιτική’ ίσως έκδοση της περιόδου ή πολύ κοντά στην αντίληψη της δεξιάς».
Βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Νίκου Κάσδαγλη (1955), το σενάριο του Φέρρη εξιστορούσε τον έρωτα και τον θάνατο ενός εφήβου στην Κατοχή, την αντιστασιακή δράση και τις εμφύλιες διαμάχες Αριστεράς-Δεξιάς στα πλαίσια «ενός ανελέητου αγώνα αλληλοεξόντωσης που παγιδεύει τα μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων στα σκληρά δόντια της μυλόπετρας». Ο πρωταγωνιστής, ενταγμένος σε μια ένοπλη οργάνωση«εθνικοφρόνων», ερωτεύεται μία αριστερή νέα η οποία τον παρασύρει σε ενέδρα και τον προδίδει στους συντρόφους της προτού η ίδια βιαστεί ομαδικά από τα μέλη της ομάδας του εραστή της.
Όπως παρατηρεί η κριτικός λογοτεχνίας Ελισάβετ Κοτζιά, η φαινομενική ουδετερότητα του Νίκου Κάσδαγλη κατά τα διχαστικά μετεμφυλιακά χρόνια οδήγησε στο να κατηγορηθεί ως συκοφάντης της Εθνικής Αντίστασης. Τα δόντια της μυλόπετρας, ήταν το πρώτο του μυθιστόρημα, τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, εντάχθηκε όμως στη λίστα της «μαύρης λογοτεχνίας» από τον Δημήτρη Ραυτόπουλο που κατηγόρησε τον συγγραφέα για «απόλυτη διάσταση με το πνεύμα της εποχής του» και «στράτευση στην προπαγάνδα του μίσους», «έσχατη κατάπτωση μιας τέχνης που από καιρό έκοψε τους δεσμούς της με τον άνθρωπο». Κατά τον Ραυτόπουλο, ο Κάσδαγλης αφενός εμφανίζει τις δύο πολιτικές παρατάξεις να επιδίδονται σε έναν ανελέητο αγώνα κενό ιδεολογικού κινήτρου, κι αφετέρου εξαφανίζει κάθε αναφορά στην κοινωνική καταγωγή του κεντρικού ήρωα (που θα ερμήνευε τη συμπεριφορά του), ενώ η Αριστερά αντιπροσωπεύεται στο έργο από μια γυναίκα που μετέρχεται φθηνά μέσα για να πετύχει το σκοπό της. Οι συγγραφείς της «μαύρης λογοτεχνίας» της «στρατευμένης στην υπηρεσία των αντιπροοδευτικών δυνάμεων», σύμφωνα με τον Ραυτόπουλο, δημιουργούσαν ένα ερμηνευτικό σχήμα που δικαιολογούσε την κατοχική πολιτική συνεργασίας συγκεκριμένων οργανώσεων με τους Γερμανούς (ως έναν τρόπο αυτοπροστασίας τους από το ΕΑΜ και τους κομμουνιστές), και απέδιδε την ευθύνη για τον Εμφύλιο στην Αριστερά τοποθετώντας την έναρξη των συγκρούσεων μέσα στην Κατοχή.
Ένα από τα σημαντικότερα επίδικα των πρώτων ετών της Μεταπολίτευσης υπήρξε ο δημόσιος πολιτικός λόγος για το ιστορικό παρελθόν. Η Εθνική Αντίσταση γίνεται συστατικό στοιχείο της μεταπολιτευτικής ταυτότητας και, ενώ το ζητούμενο πλέον είναι μία κοινωνική συνθήκη που θα περιλαμβάνει όλους τους Έλληνες, το τραύμα των ηττημένων του Εμφυλίου πολέμου παραμένει στο επίκεντρο. Ταυτόχρονα, το αφήγημα περί «λήθης» και «κατευνασμού των πολιτικών παθών» λειτουργεί ως βασικό εργαλείο πολιτικής λογοκρισίας για την κυβερνητική παράταξη από την πτώση της χούντας το 1974 έως την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ το 1981. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο,εμφανίζεται ένα σενάριο για την Αντίσταση βασισμένο σε ένα μυθιστόρημα που έχει κατηγορηθεί ως «κακόπιστο» και «συκοφαντικό», ως «σύμπτωμα εθνικής πόρωσης», ως ένα βιβλίο που πρέπει να «καταδικασθεί» (Ραυτόπουλος).
Πηνελόπη Πετσίνη
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Το Βήμα, 14/8/1984.
- Κινηματογραφικά Τετράδια, τχ. 17, Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 1984.
- Δημήτρης Ραυτόπουλος, Επιθεώρηση Τέχνης, τχ.10, Οκτώβριος 1955.
- Τάσος Ψαρράς, «Εποχές και Συγγραφείς: Νίκος Κάσδαγλης», 7/3/2007, ΕΡΤ.