ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ (Άδωνις Κύρου, 1965)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | The Roundup |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Άδωνις Κύρου |
| Έτος α’ προβολής: | 1965 |
| Είδος: | Αντιστασιακή | Ιστορική | Δράμα |
| Παραγωγή: | Griffilms |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0196383/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 29-04-1966 |
Ανάκληση άδειας προβολής της ταινίας ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ (Άδωνις Κύρου, 1965)
| ||||||
| 30-04-1966 |
Περικοπή πλάνου, διαλόγων, σκηνής, μουσικής και περιορισμός σκηνής της ταινίας ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ (Άδωνις Κύρου, 1965)
| ||||||
| 20-05-1966 |
Περικοπή πλάνου, διαλόγων και μουσικής της ταινίας ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ (Άδωνις Κύρου, 1965)
| ||||||
| 21-04-1967 |
Ανάκληση άδειας προβολής και απαγόρευση της ταινίας ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ (Άδωνις Κύρου, 1965)
|
Περιγραφή
Ταινία για το μπλόκο της Κοκκινιάς οι βασικοί συντελεστές της οποίας προέρχονταν από τους κόλπους της Αριστεράς έχοντας μάλιστα αντιστασιακό παρελθόν: Η σκηνοθεσία είναι του Άδωνι Κύρου που μετά τον τραυματισμό του το 1944 αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι όπου εξελίχθηκε σε διεθνώς αναγνωρισμένο θεωρητικό του κινηματογράφου· το σενάριο ανήκει στον Γεράσιμο Σταύρου, θεατρικό συγγραφέα και κριτικό του θεάτρου σε αριστερά έντυπα (Η Αυγή, Επιθεώρηση Τέχνης, Δημοκρατική Αλλαγή)· η μουσική υπογράφεται από τον Μίκη Θεοδωράκη και η σκηνογραφία από τον μακρονησιώτη Τάσο Ζωγράφο· εμφανίζονται ο Μάνος Κατράκης και η Ζωρζ Σαρρή, ενώ τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν με τη μαζική κινητοποίηση και συμμετοχή των κατοίκων της Κοκκινιάς πολλοί εκ των οποίων είχαν βιώσει τα πραγματικά γεγονότα. ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ γυρίστηκε με γαλλική χρηματοδότηση – παραγωγός ήταν η Νικόλ Γκριφφόν, κόρη του διακεκριμένου καθηγητή Γκριφφόν, διευθυντή του Ινστιτούτου Ιατροδικαστικών Ερευνών του Παρισιού – σε συνεργασία με την εταιρία Αφοί Κουρουνιώτη–Μ. Πετρολέκας που διατηρούσε σχέσεις με την ΕΔΑ. Τα γυρίσματα έγιναν από τα τέλη Μαΐου έως τα μέσα Ιουλίου του 1965, σε μια εποχή σχετικής φιλελευθεροποίησης της δημόσιας σφαίρας μετά την άνοδο στην εξουσία της Ένωσης Κέντρου και λίγο πριν τα Ιουλιανά.
ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ είναι μία από τις ελάχιστες ταινίες της εποχής που αναφέρονται στην εαμική αντίσταση θίγοντας συγχρόνως με πρωτόγνωρη εικονογραφική τόλμη το «επικίνδυνο» θέμα των συνεργατών στην Κατοχή και φέρνοντας στην επιφάνεια τις τριβές στο εσωτερικό της Αριστεράς. Η πλοκή καλύπτει χρονικό διάστημα λίγων ωρών, από τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες που οι Γερμανοί περικυκλώνουν τη συνοικία μέχρι το μεσημέρι της μαζικής εκτέλεσης στην πλατεία της Οσίας Ξένης. Ακολουθεί τις παράλληλες αλλά και τεμνόμενες ιστορίες ενός πρώην σαλταδόρου και μαυραγορίτη (Κώστας Καζάκος), που αντιμετωπίζει το ηθικό δίλημμα αν θα προδώσει τους συμπατριώτες και φίλους του για να σώσει τη δική του ζωή, και μιας ομάδας αντιστασιακών που μάχονται και αποδεκατίζονται στους δρόμους για να σπάσουν το μπλόκο. Η ταινία ολοκληρώνεται με τη συγκέντρωση των κατοίκων στην πλατεία, τους κουκουλοφόρους προδότες που καταδίδουν αντιστασιακούς και τις ομαδικές εκτελέσεις.
Τον Σεπτέμβριο του 1965 η Επιτροπή Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών (207η συνεδρίαση) ενέκρινε την άδεια προβολής της ταινίας με τον χαρακτηρισμό ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ δι’ ανηλίκους άνευ περικοπών. Έτσι ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ προβλήθηκε στην ΣΤ’ Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου και από τον Δεκέμβριο του 1965 στις αίθουσες χωρίς προβλήματα. Ετεροχρονισμένα, όμως, τον Απρίλιο του 1966, και ενώ η ταινία είχε προσκληθεί στην Εβδομάδα Κριτικής του Φεστιβάλ των Καννών, με εντολή του υφυπουργού Προεδρίας κ. Γεωργίου η άδεια ανακλήθηκε χωρίς όμως να επηρεαστεί η συμμετοχή της στις Κάννες. Στις 30 Απριλίου 1966 ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ επανεξετάστηκε από τη Δευτεροβάθμια Επιτροπή η οποία αναθεώρησε την καταλληλότητά του δίνοντάς του τον χαρακτηρισμό ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟΝ δι’ ανηλίκους, περιορίζοντας έτσι δραστικά το κοινό του, και ζητώντας εκτεταμένες περικοπές στην εικόνα, στους διαλόγους και στη μουσική:
«1. Να αφαιρεθή εξ ολοκλήρου πλάνο τοίχου όπου αναγράφεται κομμουνιστικόν σύνθημα (υπογραφή ΕΠΟΝ).
2. Να αφαιρεθούν αι φράσεις «Υπεύθυνος της περιοχής» και «αυτή τη δουλειά την κάνω από εικοσιπενταετίας».
3. Να αφαιρεθή σκηνή επιδείξεως αιματωμένου Κατράκη υπό Γερμανού.
4. Περιορισμός των εκτελέσεων πολιτών και μασκοφόρων.
5. Αφαίρεσις της μουσικής του πενθίμου εμβατηρίου».
Στις παραπάνω περικοπές (1,2 και 5) είναι εμφανές ότι επιχειρείται η απάλειψη στοιχείων που υποδηλώνουν τη μακροχρόνια και την αντιστασιακή δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Εντύπωση, ωστόσο, προκαλεί το γεγονός ότι ενώ ζητήθηκε η αφαίρεση «της μουσικής του πένθιμου εμβατηρίου» – πιθανώς του «Επέσατε θύματα» – η λογοκρισία (από άγνοια, εκ παραδρομής ή συνειδητά) δεν απαίτησε την περικοπή της μουσικής του γνωστού αντάρτικου τραγουδιού «Στ’ άρματα! Στ’ άρματα» του Άκη Σμυρναίου (στίχοι Νίκου Καρβούνη), σε μια εποχή μάλιστα που, όπως αναφέρει ο Γιώργος Ανδρίτσος (2020), το αντιστασιακό τραγούδι βρισκόταν υπό διωγμό. Οι υπόλοιπες περικοπές (3 και 4) συνάδουν με την πάγια πρακτική της λογοκρισίας να μετριάζει τη σκληρότητα των Γερμανών στην Κατοχή σε μια προσπάθεια αποκατάστασης στην κοινή γνώμη της εικόνας της συμμαχικής πλέον χώρας (βλ. ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΓΕΝΝΑΙΩΝ [Ντίμης Δαδήρας, 1959]). Από την πλευρά του ο Άδωνις Κύρου, πριν αναχωρήσει από την Αθήνα για το Παρίσι, ξεκαθάρισε ότι «δεν δέχεται να αφαιρεθή ούτε ένα “καρέ”» (Δημοκρατική Αλλαγή 5/5/1966) κάτι που πρακτικά σήμαινε απόσυρση της ταινίας από τις αίθουσες.
ΤΟ ΜΠΛΟΚΟ παρουσιάστηκε στις Κάννες στις 11 Μαΐου 1966 όπου, στη συζήτηση με το κοινό μετά την προβολή, ο Κύρου κατήγγειλε τη λογοκρισία της ταινίας. Στη συνέχεια συγκροτήθηκε επιτροπή συμπαράστασης με επικεφαλής τον Γάλλο κριτικό Ρομπέρ Μπεναγιούν που ανέλαβε τη σύνταξη επιστολής διαμαρτυρίας προς την ελληνική λογοκρισία και την κυβέρνηση. Την επιστολή συνόδευσαν 200 υπογραφές, ανάμεσά τους κορυφαίων προσωπικοτήτων του διεθνούς κινηματογράφου όπως ο κριτικός και σκηνοθέτης Αλεξάντρ Αστρύκ, ο ιστορικός κινηματογράφου Ζωρζ Σαντούλ, οι σκηνοθέτες Λουί Μπουνιουέλ, Αλαίν Ρεναί και Ζαν Λικ Γκοντάρ, ο ανερχόμενος τότε σκηνοθέτης Βαλεριάν Μπόροβζικ (στη Δημοκρατική Αλλαγή Βλαντιμίρ Μπόροβζικ), η συγγραφέας και σκηνοθέτρια Νέλλυ Καπλάν, οι κριτικοί Michel Aubriant (στη Δημοκρατική Αλλαγή Μαριέλ Ομπριάν) και Βέρα Βολμάν, κ.ά. Από ελληνικής πλευράς την επιστολή υπέγραψαν οι Παύλος Ζάννας, Σπύρος Παγιατάκης, Τώνια Μαρκετάκη και Αλέξης Γρίβας.
Μετά από τις διεθνείς διαστάσεις που έλαβε το γεγονός και τις εγχώριες αντιδράσεις στον Τύπο η Δευτεροβάθμια Επιτροπή συνεδρίασε εκ νέου (20 Μαΐου 1966) χαρακτηρίζοντας και πάλι την ταινία ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ διαφοροποιώντας όμως ελαφρά τις περικοπές:
«Α. Αφαίρεσις φράσεων:
1. Υπεύθυνος της συνοικίας.
2. Αυτή τη δουλειά την κάνω από εικοσιπενταετίας.
3. Έχω πάει εξορίες.
4. Να μας δείξης του Κομμουνιστάς.
Β. Περικοπή εξ ολοκλήρου πλάνου τοίχου όπου αναγράφεται η λέξις ΕΠΟΝ.
Γ. Αφαίρεσις της μουσικής του πένθιμου εμβατηρίου εις το τέλος της ταινίας».
Με την παραπάνω απόφαση, ουσιαστικά επανήλθαν στην ταινία οι περικοπές που σχετίζονταν με τις βιαιότητες των Γερμανών ενώ αφαιρέθηκαν δύο επιπλέον φράσεις που αφορούσαν τους κομμουνιστές («Έχω πάει εξορίες», «Να μας δείξης τους Κομμουνιστάς»). Είναι αξιοσημείωτο επίσης, ότι οι διαθέσιμες τηλεοπτικές κόπιες της ταινίας είναι εμφανώς λογοκριμένες, καθώς έχουν απαλειφθεί όλα τα σημεία που υποδεικνύονται από τη δεύτερη απόφαση της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής. Τέλος η ταινία ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΗΚΕ από τις πρώτες κιόλας μέρες της Χούντας «ως και πολλαί άλλαι ταινίαι με παρόμοιο περιεχόμενο η προβολή των οποίων θα ηδύνατο να επηρεάσει και παραπλανήσει τους θεατάς» (Δούβλης 2013).
Η περίπτωση λογοκρισίας του ΜΠΛΟΚΟΥ παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Αφενός, κάνει φανερό ότι στη δεκαετία του 1960 η άνοδος στην εξουσία της Ένωσης Κέντρου επέτρεψε την εμφάνιση εναλλακτικών κινηματογραφικών αφηγήσεων πάνω στο «επικίνδυνο» θέμα της Αντίστασης, προερχόμενες μάλιστα από τον χώρο της Αριστεράς, ωστόσο οι δυσκολίες στη δυνατότητα προβολής τους εξακολουθούσαν να είναι μεγάλες καθώς οι λογοκριτικές επιτροπές συστηματικά εμπόδιζαν την ορατότητα της Αριστεράς και του παράνομου τότε Κομμουνιστικού Κόμματος. Αφετέρου, αποκαλύπτει τις αντιφάσεις, τις ρωγμές και το συνεχές μπραντεφέρ των αντιμαχόμενων πολιτικών δυνάμεων στη δημόσια σφαίρα, ο εκδημοκρατισμός και η φιλελευθεροποίηση της οποίας ήταν βασικό επίδικο της εποχής, καθώς παρά το γεγονός ότι η ταινία τελικά λογοκρίθηκε και αποσύρθηκε από τις αίθουσες, εντούτοις, κατόρθωσε να προβληθεί ανέπαφη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η καταγγελία της ελληνικής λογοκρισίας σε διεθνές περιβάλλον και η συγκέντρωση υπογραφών με ηχηρά ονόματα (βλ. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ [Δημήτρης Κολλάτος, 1966]) είναι επίσης μια επιπλέον ενδιαφέρουσα πτυχή της συγκεκριμένης περίπτωσης που αναδεικνύει τους τρόπους αντίστασης των κινηματογραφιστών στις λογοκριτικές παρεμβάσεις και άσκησης πίεσης στις κυβερνήσεις της εποχής, πρακτικές που κληροδοτήθηκαν και στη Μεταπολίτευση. Τέλος, συνειδητοποιούμε ότι οι αποφάσεις της λογοκρισίας σε εκείνη την κρίσιμη περίοδο τραυμάτισαν καθοριστικά την ταινία διαιωνίζοντας – ακόμα και σε εποχές που εξέλειπαν οι αιτίες αποκλεισμού των αριστερών ιστορικών αφηγήσεων – μια συρρικνωμένη, λογοκριμένη εκδοχή της.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Δημοκρατική Αλλαγή 5/5/1966 12/4/1966, 14/5/1966.
- Η Αυγή 8/6/1965, 15/6/1965.
- Αλεξίου Φώτης, «Το 19ο Φεστιβάλ Καννών», Επιθεώρηση Τέχνης τεύχος 137, Μάιος-Ιούνιος 1966.
- Ανδρίτσος Γιώργος (2020), Κινηματογράφος και ιστορία: Η κατοχή και η Αντίσταση στις ελληνικές ταινίες μεγάλου μήκους από το 1945 μέχρι και 1981, Αθήνα: ΚΨΜ.
- Δούβλης Βασίλης (2013), Στοργή στο Λαό, ντοκιμαντέρ, παραγωγή: Βουλή Τηλεόραση.
