Ο ΘΙΑΣΟΣ (Θόδωρος Αγγελόπουλος, 1975)

Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες

Λογοκριτικά περιστατικά

Περιγραφή

Με τα γυρίσματά του να ξεκινούν μέσα στη δικτατορία και την ολοκλήρωση και προβολή του στη Μεταπολίτευση, ο ΘΙΑΣΟΣ πέρασε τα στάδια του λογοκριτικού μηχανισμού στο μεταίχμιο ενός δικτατορικού καθεστώτος που κατέρρεε και μιας δημοκρατίας που πάσχιζε να σταθεροποιηθεί. Η άδεια λήψεως σκηνών του εγκρίθηκε στις 13 Νοεμβρίου 1973, την παραμονή της κατάληψης του Πολυτεχνείου, με παρεμβάσεις ενδεικτικές της πολιτικής των λογοκριτικών επιτροπών της εποχής: περικοπή ενός εκτεταμένου αποσπάσματος με αναφορές στη Γαλλική επανάσταση και στη νεολαία που εξεγείρεται, καθώς και οδηγίες αφενός οι ερωτικές σκηνές να μην προσβάλλουν τη δημόσια αιδώ, και αφετέρου οι σκηνές που αφορούσαν γεγονότα της Κατοχής «να αποδοθούν κατά τρόπον μη προκλητικόν». Ο Αγγελόπουλος, προκειμένου να πάρει την άδεια λήψης, έδωσε το σενάριο στον συμφοιτητή του και πρόσωπο-κλειδί στην κυβέρνηση Μαρκεζίνη, Σπύρο Ζουρνατζή, ζητώντας του να το περάσει από την επιτροπή λογοκρισίας (για το σενάριο της ταινίας βλ. αναλυτικά Χάλκου 2021).

Θέμα της ταινίας ήταν η προσέγγιση της ταραγμένης ιστορικής περιόδου 1939-1952 από τη σκοπιά των ηττημένων του Εμφυλίου. Ο ίδιος ο Αγγελόπουλος την περιγράφει ως

«…ένα αφιέρωμα στη γενιά της Αντίστασης, αυτή που πίστεψε στην επανάσταση, αυτή που επάνδρωσε την Αντίσταση, αυτή που βγήκε μέσα από τις φυλακές του Μεταξά με δήλωση ή όχι, ακόμα κι αυτούς που δεν χτυπήθηκαν στη δικτατορία του Μεταξά όντας νέοι και μη οργανωμένοι ακόμα, αλλά που οργανώθηκαν και βγήκαν στο βουνό μέσα στην Κατοχή, επάνδρωσαν τον ΕΛΑΣ, έζησαν τον Δεκέμβρη, παρέδωσαν ή δεν παρέδωσαν τα όπλα μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, έφκιαξαν το 2ο αντάρτικο, σκόρπισαν, φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν μετά την ήττα».

Παρά την άδεια, η ταινία αντιμετώπισε κάποια, αναμενόμενα ίσως, προβλήματα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Μία σκηνή με αντάρτες που τρέχουν μέσα στη νύχτα στους δρόμους των Ιωαννίνων προκαλεί την επέμβαση της ασφάλειας που καλεί τους συντελεστές της ταινίας στο τμήμα. Αντίστοιχα, στα γυρίσματα της περίφημης σκηνής του ρεβεγιόν, όπου αριστεροί και δεξιοί συγκρούονται μέσα από αντίστοιχα τραγούδια (υπό την καθοδήγηση του Λουκιανού Κηλαηδόνη σε ξενοδοχείο της Κηφισιάς), επενέβη η αστυνομία. Ο διευθυντής φωτογραφίας Γιώργος Αρβανίτης περιγράφει:

«Είχε ο Θόδωρος την ιδέα να τραγουδήσουν μόνο οι ‘δεξιοί’ και οι ‘αριστεροί’ να ακούνε παθητικά. Μίλησε με τον Λουκιανό, του είπε να τους βάλει να πουν ό,τι χίτικο τραγούδι υπάρχει. Έρχεται η αστυνομία, στέκονται όλοι από πίσω με πολιτικά. Κι εμείς μπροστά με τον Λουκιανό κάνουμε την πρόβα μόνο με “γιούπι-για-για γιούπι-γιούπι-για, των ταγμάτων ασφαλείας τα παιδιά...” και τέτοια. Γυρίζουμε να δούμε αντιδράσεις, είχαν εξαφανιστεί, είχαν πιστέψει απολύτως ότι ήταν εντός των πλαισίων».

Με την ολοκλήρωσή της, η ταινία υποβλήθηκε στη Γνωμοδοτική Επιτροπή Κινηματογραφίας η οποία θα έδινε την άδεια για την εξαγωγή της εκτός Ελλάδος καθώς και την άδεια να εκπροσωπήσει τη χώρα σε ξένα φεστιβάλ. Η άδεια εξαγωγής εγκρίθηκε, όχι όμως και η εκπροσώπηση, με το επιχείρημα πως η ταινία είναι πολιτικά μονομερής και δεν εκφράζει την πλειοψηφία του ελληνικού λαού:

«[έ]χει εντόνως πολιτικό χαρακτήρα, και μάλιστα με ζωηρόν χρωματισμόν υπέρ των απόψεων μιας ορισμένης παρατάξεως (της Άκρας Αριστεράς)».

Έτσι, ο ΘΙΑΣΟΣ προβλήθηκε στο φεστιβάλ των Καννών το καλοκαίρι του 1975 εκτός του επίσημου προγράμματος. Ενθουσίασε δε κοινό και κριτικούς σε τέτοιο βαθμό που η Διεθνής Ένωση Κριτικών παραβίασε το πρωτόκολλο και τον βράβευσε. Τα διθυραμβικά δημοσιεύματα που ακολούθησαν, συνοδεύτηκαν και από τις έντονες διαμαρτυρίες του σκηνοθέτη, του παραγωγού, και της Εταιρείας Σκηνοθετών για τους «αμαθείς υπεύθυνους» που «λογόκριναν» την ταινία για πολιτικούς λόγους.

Η ανακοίνωση της Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών επιβεβαιώνει πως η απόφαση πράγματι βασίστηκε σε πολιτικά κριτήρια:

«Ασχέτως της αξίας του ή μη από καλλιτεχνικής απόψεως, [η ταινία] επιχειρεί να διασύρη όλην την μη κομμουνιστική παράταξιν, εμφανίζουσα αυτήν ως αποτελουμένη από προδότας, καταδότας, τραμπούκους, εκμεταλλευτάς κλ.π., χωρίς να κάμη διάκρισιν δημοκρατικών ή δικτατορικών καθεστώτων, ακόμη και της ξένης κατοχής».

Διευκρινίζει, όμως, πως δεν αφορούσε αυτή καθαυτή την πολιτική θέση της ταινίας, όσο το γεγονός πως είχε πολιτική θέση και τούτο υπονόμευε την προσπάθεια που κατέβαλε η κυβέρνηση «να μην αναζωπυρωθούν τα πάθη»:

«Είναι αδύνατον να δίδεται επίσημος υποστήριξις εις ταινίας αι οποίαι παρουσιάζουν μονομερώς την πρόσφατον πραγματικότητα. Διά να το αντιληφθή κανείς αυτό, αρκεί να φαντασθή πόσος θόρυβος θα ηγείρετο εάν ενεκρίνετο η επίσημος αντιπροσώπευσις της Ελλάδος εις τας Κάννας από ταινίαν με θέμα λ.χ. την σφαγήν του Μελιγαλά ή τον φόνον του συνταγματάρχου Ψαρρού».

Τη θέση αυτή διακήρυξε και ο Γενικός Γραμματέας, Ιωάννης Λάμψας:

«Τελευταία γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια συμφιλίωσης του κόσμου όσον αφορά το παρελθόν. Στόχος μας είναι να μην υπάρξει πια το επιχείρημα «κομμουνισμός» ή «αντικομμουνισμός» ».

Για να εισπράξει την καυστική απάντηση του ίδιου του Αγγελόπουλου:

«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Δεξιά εκπροσωπεί αυτή την ώρα το ελληνικό κράτος. Η Δεξιά που νίκησε στον Εμφύλιο. Και που είναι πολύ ευαίσθητη, όπως ένας εγκληματίας που του θυμίζεις τα εγκλήματά του. Η κυβέρνηση του Καραμανλή προέρχεται από το κόμμα του Παπάγου-που δεν τον παρουσιάζουμε και πολύ κολακευτικά. Η μεταπολίτευση δεν έγινε από το Λαό, απλώς η χούντα έδωσε στον Καραμανλή την κατάσταση. Βλέπουμε λοιπόν καθαρά τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει. Δεν είναι κυβέρνηση έτοιμη για ελευθερία».

Τον Σεπτέμβρη του 1975, ενώ η ταινία περιμένει την έναρξη των προβολών της στις αίθουσες, απαγορεύεται η κυκλοφορία της μουσικής της από την ίδια επιτροπή ελέγχου που της απαγόρευσε την έξοδο από τη χώρα.

Πηνελόπη Πετσίνη

Πηγές – Βιβλιογραφία

• Ελευθεροτυπία 25/5/1975.
• Η Καθημερινή 25/5/1975.
• Τα Νέα 6/6/1975.
• Το Βήμα 25/5/1975, 1/6/1975.
• ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο Σεναρίων.
• Γιώργος Ανδρίτσος, «Η λογοκρισία στον ελληνικό κινηματογράφο (1945-1974), στο Πετσίνη Π., Δημήτρης Χ. (επιμ.) Η λογοκρισία στην Ελλάδα, Αθήνα: Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, 2016.
• Γιώργος Ανδρίτσος, «Θίασος» στο Π. Πετσίνη και Δ. Χριστόπουλος Λεξικό Λογοκρισίας στην Ελλάδα: Καχεκτική δημοκρατία - δικτατορία - μεταπολίτευση, Αθήνα: Καστανιώτης 2018.
• Ν. Κολοβός, Θόδωρος Αγγελόπουλος, Αθήνα: Αιγόκερως, 1990.

Δημοσιεύσεις CIVIL

• Πηνελόπη Πετσίνη: «Από τον ‘κατευνασμό των πολιτικών παθών’ στη ‘Δεξιά κουλτούρα’: Μάχες της μνήμης και πολιτική λογοκρισία στη Μεταπολίτευση», Αρχειοτάξιο 22, Νοέμβριος 2020.
• Μαρία Χάλκου: «Ο δημιουργός Θόδωρος Αγγελόπουλος και το σενάριο του Θιάσου (1975): Επιτέλεση και λογοκρισία», Σύγχρονα Θέματα, τ.153-154, 2021.

Εικόνες – Αρχειακό υλικό

Ο ΘΙΑΣΟΣ (1975)
Σκηνή από την ταινία Ο Θίασος

Ο ΘΙΑΣΟΣ (1975)
Σελίδα από το σενάριο (ΓΑΚ – ΚΥ)

Ο ΘΙΑΣΟΣ (1975)
Σελίδα από το σενάριο (ΓΑΚ – ΚΥ)

Ο ΘΙΑΣΟΣ (1975)
Φωτογραφία από τα γυρίσματα του Θίασου (αρχείο Νίκου Παναγιωτόπουλου)

Ο ΘΙΑΣΟΣ (1975)
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος παραλαμβάνει το βραβείο Καλύτερης Ταινίας της Χρονιάς του British Film Institute για τον Θίασο, στο National Film Theatre, Λονδίνο, 1976. (Φωτ. Νίκος Παναγιωτόπουλος)

Ο ΘΙΑΣΟΣ (1975)
Τα Νέα 6.6.1975