Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (Μαρία Χατζημιχάλη - Παπαλιού, 1977)

Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες

Λογοκριτικά περιστατικά

Περιγραφή

Τον Μάιο του 1976, τριακόσιοι περίπου πολίτες με προβλήματα όρασης κατέλαβαν τον Οίκο Τυφλών Καλλιθέας και με σειρά δυναμικών κινητοποιήσεων αξίωσαν την αλλαγή του καθεστώτος διοίκησης του οποίου τον αποκλειστικό έλεγχο είχε έως τότε η Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Με σύνθημα «Ψωμί, παιδεία και όχι επαιτεία», οι οικότροφοι του ιδρύματος και οι συναγωνιστές τους καταγγέλουν δημόσια τη διοίκηση για κακοδιαχείριση και εκμετάλλευση και διεκδικούν με συγκεντρώσεις, καταλήψεις και δικαστικούς αγώνες την παρέμβαση και υποστήριξη του κράτους, αλλά και την ενεργοποίηση των υπολοίπων πολιτών. Λίγες μέρες μετά, είκοσι χιλιάδες αλληλέγγυοι συγκεντρώνονται στο γήπεδο του Πανιωνίου εκφράζοντας έμπρακτα τη συμπαράστασή τους και απαιτώντας την παραχώρηση του ιδρύματος και ολόκληρης της περιουσίας του από την Εκκλησία στο κράτος. Το θέμα παίρνει διεθνείς διαστάσεις μέσα από τις ανταποκρίσεις ξένων ραδιοφωνικών σταθμών, όπως το BBC και η Deutche Welle, και τα αιτήματα των Ελλήνων τυφλών μετατρέπονται σε ευρωπαϊκή υπόθεση: κρατική μέριμνα, δικαίωμα στο να ζήσουν με αξιοπρέπεια, ίσες ευκαιρίες.

Το ντοκιμαντέρ της Μαρίας Χατζημιχάλη - Παπαλιού Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ, που ολοκληρώθηκε μέσα στο 1977, καταγράφει αυτές τις κινητοποιήσεις που συντάραξαν την μεταπολιτευτική Ελλάδα, παρουσιάζοντας με μαχητικό τρόπο τα αιτήματα της έως τότε περιθωριοποιημένης κοινωνικής ομάδας· η ακτιβιστική προσέγγισή του και η εγγύτητα της σκηνοθέτιδας στα αιτήματα των εξεγερμένων, σύντομα το μετατρέπουν σε όπλο στον αγώνα τους. Όπως περιγράφει η ίδια η σκηνοθέτις:

«[Σ]υνάντησα τους τυφλούς απεργούς στην πλατεία Συντάγματος. Συζήτησα μαζί τους και τους κινηματογράφησα. Βρέθηκα απέναντι σ’ ένα σοβαρό πολιτικό πρόβλημα: την πρώτη έξεγερση μιας περιθωριακής ομάδας στην Ελλάδα. Εξέγερση ενάντια στην εκκλησία και τη φιλανθρωπία που πλουτίζουν στο όνομα της δυστυχίας των τυφλών. Η διάσταση αυτού του θέματος μ’ όδηγησε στην απόφαση να κάνω ένα φιλμ αυτού του αγώνα. Γιατί κι αν ακόμα το θέμα εμφανίζεται περιθωριακό, γίνεται η αντανάκλαση μιας κεντρικής πραγματικότητας: πώς τελικά οι προστάτες "φιλάνθρωποι" αντιμετωπίζουν τον ανάπηρο όταν ξεσηκώνεται για να απαιτήσει το δίκιο του. Σ’ αυτή την περίπτωση όλες οι δυνάμεις της εξουσίας, η εκκλησία, τα δικαστήρια, η αστυνομία κλπ ενώνονται για να κτυπήσουν αλύπητα: Είναι η άλλη όψη της φιλανθρωπίας».

Το ντοκιμαντέρ προβάλλεται και βραβεύεται στο Αντιφεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης το 1977 και τον Μάρτιο του 1978 αρχίζει να προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες της Αθήνας, προκαλώντας την οργή θρησκευτικών και εκκλησιαστικών κύκλων που την μηνύουν. Σύμφωνα με την εφημερίδα Τα Νέα, ασκήθηκαν τέσσερις μηνύσεις μέσα στις πρώτες μόλις μέρες της προβολής του. Οι κριτικές στον αντιπολιτευτικό Τύπο είναι ενδεικτικές για το ύφος και το περιεχόμενό του:

«Ο Αγώνας των τυφλών» της Μ.Χατζημιχάλη-Παπαλιού έχει σαν επίκεντρό του την κατάληψη του οίκου των τυφλών Καλλιθέας από τούς ίδιους τους τυφλούς, στον Αγώνα τους να ξεσκεπάσουν το βρώμικο παιχνίδι πού παίζεται σε βάρος τους. Από τον «Σύλλογο» που τους διοικεί και τους εκμεταλλεύεται. Ο «Σύλλογος» αυτός που εξουσιάζεται από την εκκλησία και (πρόεδρος του Δ.Σ. είναι ο αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ και μέλη του διάφοροι σύζυγοι Αμερικανών απεσταλμένων στην Ελλάδα) εκμεταλλεύονται τους τυφλούς για να μαζεύει χρήματα και να φτιάχνει περιουσία (τα ακίνητα και όλη η περιουσία του έχει ξεπεράσει τα 2 δισ.) χωρίς καθόλου να νοιάζεται για τη μόρφωση ή την ανθρώπινη διαβίωση των τροφίμων του. Έτσι που το μεγαλύτερο ποσοστό του (14.500 από τίς συνολικά 15.000 πού υπάρχουν σ' όλη την Ελλάδα) να ζει από την επαιτεία και μόνο ένα ασήμαντο ποσοστό να εργάζεται.

Πλάι σ’ αυτά είναι η όλη μόρφωση που δίνεται στα τυφλά παιδιά, οι μεσαιωνικές τιμωρίες, η έλλειψη βιβλίων, η περίθαλψη (μια νεαρή τυφλή επειδή δεν παρουσιαζόταν σέ διάφορες συγκεντρώσεις για να βοηθήσει στην ανεύρεση χρημάτων, δηλαδή να ζητιανέψει, δεν στάλθηκε στον οδοντίατρο) και γενικά η όλη αντιμετώπιση του προβλήματος σαν μια χειρονομία καλού Σαμαρείτη κι όχι χρέος του κράτος, δίνονται από τη σκηνοθέτιδα με τρόπο άμεσο και γεμάτο ειλικρίνεια από τον οποίο δεν αποκλείεται η θέρμη και η οργή. […] Πλάι σ' αυτά έχει τα ντοκουμέντα, τα κομμάτια από τον αγώνα τους, τις συγκεντρώσεις τους, τις διαμαρτυρίες τους, και τις απάνθρωπες επεμβάσεις και αγριότητες της αστυνομίας (σε μια στιγμή πάνω από 20 αστυνομικοί πέφτουν πάνω σ' έναν τυφλό και αρχίζουν να τον σέρνουν και να τον χτυπούν με βιαιότητα)». (Ελευθεροτυπία)

Πέρα από τις μηνύσεις, όμως, η Γνωμοδοτική Επιτροπή Κινηματογραφίας του υπουργείου Προεδρίας απέρριψε την αίτηση άδειας εξαγωγής του στο εξωτερικό με το δικαιολογητικό ότι «το περιεχόμενό της δεν είναι σύμφωνο με το πολιτιστικό και πνευματικό επίπεδο του ελληνικού λαού». Η Μαρία Χατζημιχάλη - Παπαλιού είχε ήδη ενεργό ρόλο στον χώρο του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου όντας πρόεδρος της εταιρίας παραγωγής Positive ΕΠΕ, την οποία είχε ιδρύσει μαζί με τον σύζυγό της Γιώργο Παπαλιό το 1970. Στις παραγωγές της συμπεριλαμβάνονταν εμβληματικές ταινίες του ΝΕΚ όπως οι ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ’36 και ο ΘΙΑΣΟΣ (Θ. Αγγελόπουλος, 1972 και 1975), ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΡΙΔΟΣ (Ν. Παναγιωτόπουλος, 1974), ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ (Κ. Σφήκας, 1974), το ΚΙΕΡΙΟΝ (Δ. Θέος, 1974), Ο ΝΕΟΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ (Ομάδα των 4, 1975), ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ (Κ. Αριστόπουλος, 1976), κ.α. Μέσα στο εκρηκτικό κλίμα της Μεταπολίτευσης, η Παπαλιού ξεκινά να κινηματογραφεί τις λαϊκές αγωνιστικές κινητοποιήσεις με σκοπό να δημιουργήσει ένα «αρχείο αντιπληροφόρησης» (ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΛΑΪΚΩΝ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΩΝ, 1976-79). Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ αποτελεί τμήμα αυτού του έργου· εντάσσεται στο ευρύτερο ρεύμα των καταγγελτικών ντοκιμαντέρ που υιοθετούν μαχητική πολιτική ρητορική κι εκφράζουν το πνεύμα καθολικών αμφισβητήσεων της εποχής, προκαλώντας λογοκριτικές παρεμβάσεις -όπως για παράδειγμα το ντοκιμαντέρ ΠΑΙΔΕΙΑ (Γιάννης Τυπάλδος, 1977)το οποίο είχε αντιμετωπίσει αντίστοιχη απαγόρευση εξόδου λίγους μήνες νωρίτερα.

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ βγήκε λαθραία από τη χώρα και πραγματοποιήθηκαν δύο προβολές στο Παρίσι με την παρουσία δημοσιογράφων, εκπροσώπων του ΟΗΕ, της UNESCO και γυναικείων οργανώσεων. Με αφορμή την προβολή συγκεντρώθηκαν περί τις 3,000 υπογραφές από προσωπικότητες διεθνούς εμβέλειας, οι οποίοι/ες δήλωναν τη συμπαράστασή τους και ταυτόχρονα κατήγγειλαν την καταστρατήγηση του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης στην Ελλάδα. Μεταξύ άλλων υπέγραφαν οι: Ζαν Πωλ Σαρτρ, Σιμόν ντε Μπωβουάρ, Μισέλ Φουκώ, Ρεζίς Ντεμπρέ, Φελίξ Γκουαταρί, Υβ Μοντάν, Σιμόν Σινιορέ, Ρέι Τσαρλς, Νίκος Πουλαντζάς, Άλκη Ζέη, Αλέκος Φασιανός, Κώστας Γαβράς, Μίκης Θεοδωράκης. Για την απαγόρευση εξέδωσε ανακοίνωση διαμαρτυρίας και η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου, και ακολούθησαν πολλά κριτικά δημοσιεύματα στην Ελλάδα. Μετά τις διαμαρτυρίες, δόθηκε άδεια εξαγωγής και το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στο «Δεκαπενθήμερο των σκηνοθετών» που οργανώθηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ των Καννών 1978. Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ κέρδισε το βραβείο καλύτερης ταινίας 1977 FIPRESCI (Διεθνής Ομοσπονδία Κριτικών Κινηματογράφου).

Θεωρείται πως συνέβαλε αποφασιστικά στην ευαισθητοποίηση αλλά και στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων σε ότι αφορά τα δικαιώματα των αναπήρων γενικά και των τυφλών ειδικότερα.

Πηνελόπη Πετσίνη

Πηγές – Βιβλιογραφία

• Χρονικό ‘78.
• Αυγή 8/10/1977, 27/4/1978.
• Ελευθεροτυπία, 7/10/1977.
• Τα Νέα, 31/3/1978.
• Ριζοσπάστης, 27/4/1978, 10/3/1979.
• Τσόντα 2, 1979 (σελ.48-50).
• https://mariapapaliou.com/.

Εικόνες – Αρχειακό υλικό

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)
Ριζοσπάστης, 27/4/1978

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ (1977)
Τα Νέα, 31/3/1978