ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | The Magic City |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Νίκος Κούνδουρος |
| Έτος α’ προβολής: | 1954 |
| Είδος: | Κοινωνική | Δράμα |
| Παραγωγή: | Αθηναϊκή Κινηματογραφική Εταιρία |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0135534/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 24-07-1954 |
Άρνηση χορήγησης άδειας προβολής στο Φεστιβάλ της Βενετίας στην ταινία ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954)
| ||||||
| 24-07-1954 |
Περικοπή σκηνής και πλάνων της ταινίας ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954)
| ||||||
| Αύγουστος 1954 |
Αλλαγή αρχής της ταινίας ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954)
| ||||||
| 07-02-1955 |
Εισαγγελική παρέμβαση και αίτημα ανάκλησης άδειας της ταινίας ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954)
| ||||||
| 1967–1974 |
Απαγόρευση εξαγωγής της ταινίας ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1954)
|
Περιγραφή
H ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ – η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Νίκου Κούνδουρου – είναι μια νεορεαλιστική ιστορία που διαδραματίζεται στο Δουργούτι, προσφυγικό συνοικισμό και παραγκούπολη της Αθήνας, όπου ένας νεαρός οδηγός (Γιώργος Φούντας), προσπαθώντας να πληρώσει το δάνειό του και να σώσει το φορτηγό του από την κατάσχεση, μπλέκει σε μια υπόθεση λαθρεμπορίου καλλυντικών. Η ταινία παρουσιάζει τη ζοφερή πραγματικότητα του συνοικισμού δίνοντας έμφαση στα όνειρα για μια καλύτερη ζωή, αλλά και στην έλλειψη προοπτικών κοινωνικής ανέλιξης και απόδρασης από τη φτώχεια.
H ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ γυρίστηκε παράνομα χωρίς άδεια λήψης σκηνών. Όπως πληροφορούμαστε από τον Τύπο της εποχής τα γυρίσματα έγιναν από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο του 1953. Ωστόσο, από τα έγγραφα των επιτροπών λογοκρισίας, διαπιστώσουμε ότι η ταινία έλαβε άδεια λήψης σκηνών ετεροχρονισμένα, στις 12 Ιουλίου του 1954, σχεδόν ένα χρόνο μετά τα γυρίσματα, ενώ η αίτηση για άδεια προβολής στις αίθουσες κατατέθηκε μόλις πέντε μέρες αργότερα, στις 17 Ιουλίου. Συγχρόνως ο Κούνδουρος ζήτησε άδεια εξαγωγής και επίσημης προβολής της ταινίας στο Φεστιβάλ της Βενετίας, αίτηση που απορρίφθηκε.
Σε εμπιστευτικό υπηρεσιακό σημείωμα προς τον Πρόεδρο της Επιτροπής Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών, υπογεγραμμένο από μέλος της επιτροπής, αναπτύσσεται διεξοδικά το σκεπτικό της απόφασης. Ο πρώτος και σημαντικότερος λόγος της απόρριψης ήταν πολιτικός και αφορούσε τη δυσφήμιση της χώρας στο εξωτερικό. H ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ, η οποία αποκαλείται από τον λογοκριτή «ατύχημα» για την ελληνική κινηματογραφική τέχνη, θεωρήθηκε ότι απεικονίζει την Ελλάδα ως μια χώρα εξαθλιωμένη με σοβαρά προβλήματα υγιεινής, υπονομεύοντας έτσι το τουριστικό προϊόν:
«παρουσιάζει την χειροτέραν και αθλιεστέραν εικόνα της χώρας μας. Ανθρώπους που ζουν εις τρώγλας και βουτηγμένους εις τα ακάθαρτα νερά».
Αποδίδοντας την κατάσταση στην έλευση ενάμισι εκατομμυρίου προσφύγων από τη Μικρά Ασία, ο λογοκριτής τονίζει ότι μετά τα πρόσφατα αποφασιστικά μέτρα της Κυβέρνησης το πρόβλημα «τείνει να εξαφανισθή», και ότι είναι «απαράδεκτον» να παρουσιάζεται η εξαίρεση ως αντιπροσωπευτική και χαρακτηριστική της χώρας. Επισημαίνει:
«Η ταινία εξαγόμενη θα απέβαινεν εις βάρος της καταβαλλομένης διαφημιστικής τουριστικής προσπαθείας, θα συνετέλει ασφαλώς εις την δυσφήμησιν της χώρας μας. Με το δίκαιόν του πας ξένος προτιθέμενος να επισκεφθή την Ελλάδα θα αλλάξη απόφασιν ευθύς ως παρακολουθήση την προβολήν της ταινίας αυτής. Διότι θα σκεφτεί, ότι πλην της ασχημίας, ερχόμενος εις επαφήν με ανθρώπους ζώντας εις τρώγλας και ακάθαρτα ύδατα, διατρέχει και τον κίνδυνο της μολύνσεώς του και της προσβολής της υγείας του».
Ως δεύτερη αιτία της απόρριψης εμφανίζεται το ότι η ταινία είναι ανήθικη και πορνογραφική. H ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ κατηγορήθηκε για εμπορικές σκοπιμότητες που υποβαθμίζουν τη στάθμη του ελληνικού κινηματογράφου αφού χρησιμοποιεί μεθόδους που «τείνουν να μεταβάλουν» τον κινηματογράφο από τέχνη «εις ανήθικον, άσεμνον και χυδαίον θέαμα, ικανόν δια τον σεξουαλικό ερεθισμόν του θεατού». Ο λογοκριτής στέκεται ιδιαιτέρως σε δύο σημεία της ταινίας. Το πρώτο αφορά τη σκηνή στο δωμάτιο της ερωμένης του αρχηγού της σπείρας των λαθρεμπόρων, όπου:
«ενώ οι άνδρες συζητούν, αυτή εξαπλωμένη εις την κλίνην της, λαμβάνει διαφόρους “στάσεις” παρομοίας […] περίπου με εκείνας των “άλμπουμ” των οίκων ανοχής. […] Παρουσία των άλλων ο αρχιλαθρέμπορος εξαπλούται παρά το πλευρόν της φίλης του και – επακολουθούν θωπείαι και επιδείξεις λαγνείας, μέχρις ότου η δευτέρα, “διεγερθείσα”, αρχίζει να γδύνεται, δηλ. ν’ αφαιρή το μοναδικόν ένδυμά της (κομπιναιζόν), ενώπιον των φίλων δια να τους ειδοποιήση […] ότι πρέπει να πηγαίνουν».
Το δεύτερο περιλαμβάνει τις ερωτικές σκηνές ανάμεσα στον πρωταγωνιστή και την παντρεμένη φίλη του. Ο λογοκριτής με δεικτικό λόγο και με έμφαση στο θέμα της μοιχείας που ήταν παράνομη εκείνη την εποχή, σημειώνει:
«Ο νέος ευρίσκεται […] εις το δωμάτιον της υπάνδρου φίλης του. Εκείνη του επιδεικνύει τα στήθη της γυμνά και τον καλεί να τα “κυττάξει”. Εκτιμά εκείνος το γυμνόν κάλλος, ψαύει τον αποκεκαλυμμένον και ατίθασον καρπόν, επακολουθούν ερεθιστικαί θωπείαι. Αι αναπνοαί γίνονται βαρείαι και θορυβώδεις διακοπτόμενοι από σεξουαλικούς αναστεναγμούς και τέλος οι ερασταί κουλουριάζονται και ανατρέπονται επί της τριζούσης κλίνης».
Βεβαίως δεν περνά απαρατήρητη η σχεδόν εμμονική, και με προφανή ευχαρίστηση, παράθεση χειρονομιών, εικόνων, ήχων και άλλων λεπτομερειών προκειμένου υποτίθεται να καταδικαστούν. Η ανηθικότητα της ταινίας όμως τεκμηριώθηκε και στη βάση της εμπλοκής του πρωταγωνιστή με το λαθρεμπόριο καθώς, σύμφωνα με τη λογοκριτική λογική, αν και ο ήρωας, σε μια στιγμή κρίσης συνείδησης, αρνείται να αναμιχθεί στο λαθρεμπόριο ναρκωτικών, το γεγονός ότι είχε εμπλακεί σε λαθρεμπόριο καλλυντικών, ουσιαστικά νομιμοποιούσε το έγκλημα καθώς οι παράνομες πράξεις δεν καταδικάζονταν εξ ολοκλήρου παρά μόνο εν μέρει.
Στις αιτιάσεις του υπηρεσιακού σημειώματος περιλαμβάνεται και μία επιπλέον ενδιαφέρουσα παράμετρος που συνδέεται με τον Ψυχρό Πόλεμο και τον αντικομμουνισμό. Από την κινηματογραφική σεζόν 1953/54, μετά την εμπορική συμφωνία της Ελλάδας με τη Σοβιετική Ένωση τον Ιούλιο του 1953, και ύστερα από διακοπή επτά χρόνων, άρχισε και πάλι η εισαγωγή σοβιετικών ταινιών, οι οποίες προβάλλονταν στις αθηναϊκές αίθουσες με αξιόλογη επιτυχία. Ο λογοκριτής παρατηρεί ότι είναι ακατανόητο σε μια περίοδο που η σοβιετική προπαγάνδα κατακλύζει τη χώρα μας με ταινίες που προβάλλουν τον «Σοβιετικό Παράδεισο», η Ελλάδα να παράγει ταινίες κοινωνικής αθλιότητας η οποία αποτελεί εξαίρεση της ελληνικής ζωής και περικλείει τον κίνδυνο δυσφημιστικής γενίκευσης για τον τόπο. Τονίζει επίσης ότι η ταινία είναι βλαπτική όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για την εικόνα του δυτικού κόσμου συνολικά, καθώς «εξαγομένη προς Ανατολάς» θα μπορούσε να αποτελέσει στα χέρια των κομμουνιστικών καθεστώτων ένα πολύτιμο «ντοκουμέντο» για την εξαθλίωση και τη διαφθορά «που επικρατεί στον καπιταλιστικό κόσμο».
Παρόλα αυτά, η ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ έλαβε απλή άδεια εξαγωγής δύο μέρες μετά την έναρξη του Φεστιβάλ της Βενετίας. Αυτό επετεύχθη μετά από διαπραγματεύσεις του σκηνοθέτη με τη λογοκρισία και την προσθήκη στην εισαγωγή της ταινίας ενός αποσπάσματος της σύγχρονης Αθήνας, ώστε να αμβλυνθεί η αρνητική εντύπωση του προσφυγικού συνοικισμού. Κατόπιν τούτου και ύστερα από επίμονες προσπάθειες της σεναριογράφου της ταινίας Μαργαρίτας Λυμπεράκη, η ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ προβλήθηκε ως ιδιωτική συμμετοχή στο περιθώριο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ, σε μια πρωινή και μια απογευματινή προβολή χωρίς υποτίτλους, αποσπώντας όμως θετικές κριτικές – ανάμεσά τους και τον έπαινο του γάλλου σκηνοθέτη Μαρσέλ Καρνέ – και πετυχαίνοντας την πώλησή της στη Γιουγκοσλαβία και τη Μ. Βρετανία. Η αστοργία του κράτους προς την ταινία και η χαμένη ευκαιρία του Φεστιβάλ της Βενετίας καταδικάστηκαν από δημοσιεύματα του Τύπου:
«Αυτά προς γνώση των αρμοδίων, οι οποίοι με τόσην ελαφρότητα έσπευσαν να απορρίψουν ένα φιλμ που αναμφισβήτητα αυτή τη στιγμή προσέφερε στην Ελλάδα μια λαμπρή ευκαιρία να διαγωνισθή στο διεθνή κινηματογραφικό στίβο με τόση επιτυχία, και να διαψεύση την πρόληψι που έχει επικρατήσει στον κόσμο ότι είναι μια μικρή χώρα που δεν μπορεί να καταφέρη σπουδαία πράγματα στον τομέα της έβδομης τέχνης». (Ελευθερία, 3/10/1954)
Όσον αφορά την άδεια προβολής στο εσωτερικό της χώρας η ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ κρίθηκε ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ δι’ ανηλίκους με την περικοπή τριών ερωτικών σκηνών τις οποίες είχε ήδη υποδείξει το υπηρεσιακό σημείωμα:
«1. Ολόκληρος η σκηνή η εκτυλισσομένη εις το δωμάτιον της υπάνδρου γυναικός (πρόκειται περί της σκηνής εκείνης εις την οποία ο “ηρως” της υποθέσεως θραύει δίσκον γραμμοφώνου).
2. Από την σκηνήν την εκτυλισσομένην εις το δωμάτιον του αρχιλαθρεμπόρου και της ερωμένης του να αφαιρεθούν όλαι αι “στάσεις” της δευτέρας (Εύα Μπρίκα) καθώς και επί της κλίνης θωπείαι.
3. Από την πρώτην σκηνήν, αρχή του έργου, να αφαιρεθούν ορισμέναι προκλητικαί “πόζες” της αφυπνιζομένης και εγειρομένης εκ της κλίνης της μοιχαλίδος».
Ουσιαστικά αφαιρέθηκαν στιγμιότυπα που απεικόνιζαν τις ερωτικές συναναστροφές με ασυνήθιστη τολμηρότητα για τον ελληνικό κινηματογράφο της εποχής, δίνοντας έμφαση στον ερωτισμό και στην πλαστικότητα του γυναικείου σώματος, στη γυμνότητα και στο γυναικείο ερωτικό κάλεσμα. Οι συγκεκριμένες περικοπές, όμως, δεν στάθηκαν ικανές να αποτρέψουν επιπλέον αντιδράσεις και άλλες εξωτερικές πιέσεις. Τον Φεβρουάριο του 1955, όταν η ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ παιζόταν στη Θεσσαλονίκη, ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης υπέβαλε αίτημα στη Γραμματεία Τύπου και Πληροφοριών για ανάκληση της άδειας με την αιτιολογία ότι η ταινία προσέβαλλε τα χρηστά ήθη. Το αίτημα απορρίφθηκε καθώς δεν εγειρόταν ζήτημα διασάλευσης δημόσιας τάξεως ή ασφάλειας όπως προέβλεπε ο σχετικός νόμος.
Τέλος, σύμφωνα με τον Γιάννη Γκλαβίνα (2014), η ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ κρίθηκε ακατάλληλη για εξαγωγή στο εξωτερικό και στη διάρκεια της Χούντας, αφού παρουσίαζε εικόνες μιζέριας και δυστυχίας, για να διαφυλαχθεί η εικόνα μιας Ελλάδας ευημερούσας και να εμποδιστούν αρνητικές συνέπειες στον τουρισμό.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Γκλαβίνας Γ., «Η “Κυρά Αναστασία” και οι Συνταγματάρχες: Η λογοκρισία της δικτατορίας των Συνταγματαρχών στον πολιτισμό και τον δημόσιο λόγο μέσα από το αρχείο της Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών», Νέα Εστία, Τόμος 176, τεύχος 1864, Δεκέμβριος 2014, σ. 485-498.
- Ελευθερία, 3/10/1954.
- Καθημερινή, 9/9/1954.
- Poupou, A. (2012), “The Geography of Neorealism in Greece: City Images, Urban Representations and Aesthetics of Space”, in L. Papadimitriou & Y. Tzioumakis (eds), Greek Cinema, Texts, Histories, Identities, Bristol & Chicago: Intellect Publishing, pp 255-269.
Δημοσιεύσεις CIVIL
- Chalkou M., “Film narratives on the margins of law and society: Nikos Koundouros’s censored films of the 1950s”, Screening Censorship: New Histories, Perspectives, and Theories on Film and Screen Censorship, 16-18 Οκτωβρίου 2020, Γάνδη, Βέλγιο.
- Χάλκου M., «Λογοκριτικές παρεμβάσεις στις πρώτες ταινίες του Νίκου Κούνδουρου: Δημιουργός εναντίον λογοκριτή», YOU CAN TEACH AN OLD DOG NEW TRICKS! ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ - Πάντειο Πανεπιστήμιο & Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, 24-26 Φεβρουαρίου 2022, Αθήνα.
