Ο ΔΡΑΚΟΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1956)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | The Ogre of Athens | The Ogre |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Νίκος Κούνδουρος |
| Έτος α’ προβολής: | 1956 |
| Είδος: | Δράμα | Κοινωνική | Φιλμ νουάρ |
| Παραγωγή: | Αθηναϊκή Κινηματογραφική Εταιρία |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0124437/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 15-07-1955 |
Περικοπή διαλόγων και σκηνών από το σενάριο της ταινίας Ο ΔΡΑΚΟΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1956)
| ||||||
| 11-11-1967 |
Επανεξέταση και περικοπή σκηνών της ταινίας Ο ΔΡΑΚΟΣ (Νίκος Κούνδουρος, 1956)
|
Περιγραφή
Ο ΔΡΑΚΟΣ του Νίκου Κούνδουρου αφηγείται μια σκοτεινή ιστορία με νουάρ ατμόσφαιρα που χρησιμοποιεί το μοτίβο του doppelgänger (του σωσία) και της λαθεμένης ταυτότητας. Ένας φιλήσυχος και μοναχικός υπάλληλος (Ντίνος Ηλιόπουλος), λόγω ομοιότητας, συγχέεται με έναν διαβόητο εγκληματία και βρίσκεται ξαφνικά στην παρανομία. Ενώ η Αστυνομία τον καταδιώκει, εκείνος γνωρίζει τον έρωτα και γίνεται, για πρώτη φορά στη ζωή του, σεβαστός. Στο τέλος σκοτώνεται από τους ίδιους ανθρώπους που πριν τον αποθέωναν.
Ο Κούνδουρος σε συνεντεύξεις του έχει παρουσιάσει τον ΔΡΑΚΟ ως μια ταινία «κωδικοποιημένη», με την οποία αναζήτησε τρόπους εσωτερίκευσης των περιορισμών και υπέρβασης της λογοκρισίας, επινοώντας αφηγηματικά και αισθητικά τεχνάσματα που θα διέφευγαν από την προσοχή των λογοκριτών, δημιουργώντας έτσι έναν μυστικό κώδικα επικοινωνίας με το κοινό:
«Ήταν μια ταινία με πολύ λεπτούς κώδικες […] κώδικες αντίστασης. Πρόκειται για κώδικες φυλακής, για μια επικοινωνία με σήματα τακ, τακ, τακ… […] Όλα σχετίζονταν με τη σκληρή πραγματικότητα μιας εποχής, η οποία ελεγχόταν από τη νικηφόρα Δεξιά και κατά την οποία η λογοκρισία δεν μας άφηνε να πούμε ούτε λέξη…»
Οι λογοκριτικές παρεμβάσεις, ωστόσο, δεν αποφεύχθηκαν. Αρχικά λογοκρίθηκε το σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη καθώς, προκειμένου να λάβει άδεια λήψης σκηνών, ζητήθηκαν από την αρμόδια επιτροπή επτά περικοπές σε σκηνές και διαλόγους, πολιτικού χαρακτήρα. Κάποιες αφορούσαν την αμφισβήτηση του κράτους αφού ζητήθηκε η απάλειψη των φράσεων:
1. «Κράτος είναι αυτό ή Καφέ αμάν…»
2. «Αλλά πού είναι το Κράτος, πού είναι το Κράτος;».
Άλλες συνδέονταν με την εικόνα και τον ρόλο των Σωμάτων Ασφαλείας. Έτσι αφαιρέθηκε ο διάλογος:
3. «Α να χαθείς πρόστυχε. Ακούς εκεί πυροβολήστε τον. Καλέ έτσι εύκολο τώχουν αυτοί, βγάλτο πιστόλι και βάρα. Μπα σε καλό μας.
ΘΩΜΑΣ: Μετά να πυροβολήσουν.
ΚΑΡΜΕΝ: Επειδή δηλαδή φοράνε μια στολή νομίζουνε πως ο κόσμος είναι τσιφλίκι τους…»
Το σημείο, όμως, του σεναρίου που υπέστη τις περισσότερες περικοπές ήταν η γνωστή σκηνή της ανάκρισης του ήρωα στο Τμήμα όπου οι αστυνομικοί τον γελοιοποιούν αμφισβητώντας τον ανδρισμό του. Η λογοκρισία ζήτησε να περικοπούν ο ημίγυμνος Ηλιόπουλος και η ανάρμοστη αμφίεση των αστυνομικών που τους είχαν ξεσηκώσει άρον άρον μέσα στη νύχτα:
4. «Στη μέση του δωματίου στέκεται ο Θωμάς γυμνός, φοράει μόνο το σώβρακο, κάλτσες και καλτσοδέτες. Έχει ύφος δυστυχισμένο και προσβεβλημένο. Γύρω γύρω, στριμώχνονται αστυφύλακες, άλλοι ντυμένοι και άλλοι μισόγυμνοι με μακρυά σώβρακα και φανέλες. Χαζεύουν με ενδιαφέρον και μόλις και κρατούν την ευθυμία τους».
Απαιτήθηκε επίσης να αφαιρεθούν προσβλητικές για τον ήρωα φράσεις των αστυνομικών:
5. «Τι διάβολο τάκανες τα τραύματά σου καλέ;»
6. «Γέλια. Γυναίκα είσαι βρε;».
Το ξέσπασμα του Διοικητή, με αγοραία γλώσσα, όταν συνειδητοποιεί ότι ο ήρωας δεν είναι αυτός που αναζητούν, η γελοιοποίηση του Αστυνομίας στην οποία αναφέρεται, αλλά και η λεκτική του επίθεση στους δημοσιογράφους είναι ένα ακόμα σημείο που διαγράφτηκε καθώς η προστασία της εικόνας των Σωμάτων Ασφαλείας, η κόσμια συμπεριφορά τους και η αποτελεσματικότητά τους, ήταν βασική μέριμνα των λογοκριτικών αποφάσεων διαχρονικά:
7. «ΔΙΟΙΚΗΤ: Πετάξτε τον έξω που να πάρει ο διάβολος, αυτόν ούτε ψύλος δεν τον έχει τσιμπήσει. Ποιος βλάκας με ξεσήκωσε νυχτιάτικο… Τηλεφώνα στο σπίτι να φτιάξουν κανένα ζεστό.
Άντε, άντε κουνηθήτε ειδοποιείστε τα τμήματα και κλείστε τις πόρτες σ’ αυτά τα μούτρα τους δημοσιογράφους. Ρεζίλι γινήκαμε πάλι … Εσύ πάρε τη διοίκηση. Άντε πετάξτε τον έξω και μη σας ξαναδώ στα μάτια μου…».
Όπως διαπιστώνουμε όμως από την ολοκληρωμένη ταινία, ο Κούνδουρος, ειδικά στο σημείο της ανάκρισης, αγνόησε τις απαιτήσεις των λογοκριτών και γύρισε τη σκηνή χωρίς πραγματικές εκπτώσεις. Έτσι ο Ηλιόπουλος εμφανίζεται όπως τον περιγράφει το σενάριο, φορώντας «σώβρακο, κάλτσες και καλτσοδέτες», ενώ αυτό που προστίθεται είναι μόνο το φανελάκι. Βεβαίως, ο Διοικητής στην ταινία δεν βρίζει και η ενδυμασία των αστυνομικών είναι περισσότερο ευπρεπής από αυτή του σεναρίου. Αν όμως προσέξει κανείς καλύτερα μέσα στο ημίφως της κινηματογραφικής εικόνας και του καπνού της παρακείμενης σόμπας που λειτουργούν προστατευτικά, θα διακρίνει ότι οι αστυνομικοί είναι ατημέλητοι, πρόχειρα ντυμένοι και ξεκούμπωτοι. Επίσης κοροϊδεύουν τον ήρωα και δεν έχουν απαλειφθεί οι φράσεις για τα τραύματα και τον ανδρισμό του όπως είχε ζητηθεί. Παραδόξως αυτά πέρασαν απαρατήρητα από την επιτροπή λογοκρισίας η οποία ενέκρινε την άδεια προβολής. Η ταινία κυκλοφόρησε ως ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ δι’ ανηλίκους χωρίς καθόλου περικοπές, και σε αντίθεση με τη ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΗ (Νίκος Κούνδουρος, 1954) έλαβε άδεια να εκπροσωπήσει επίσημα τη χώρα στο Φεστιβάλ της Βενετίας.
Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, με βεβαιότητα, ότι στην πρώτη μετεμφυλιακή εποχή, ο Κούνδουρος κατόρθωσε να διαφυλάξει το καλλιτεχνικό του όραμα και να υπερβεί το εμπόδιο της λογοκρισίας αγνοώντας την σε μεγάλο βαθμό. Έτσι τη δεκαετία του 1950, παρότι η λογοκρισία ήταν εξαιρετικά αυστηρή και η εποχή επικίνδυνη για τις αριστερές φωνές, η πράξη αποδεικνύει, ότι έστω και με τη μορφή της εξαίρεσης, δημιουργήθηκε κάποιος χώρος για την εμφάνιση εναλλακτικών αφηγήσεων, που βρίσκονταν σε σύγκρουση με το επίσημο αφήγημα, εκπροσωπώντας μάλιστα τη χώρα στο εξωτερικό.
Ο ΔΡΑΚΟΣ, ωστόσο, επανεξετάστηκε και λογοκρίθηκε από τη Χούντα (Νοέμβριος 1967). Με τον χαρακτηρισμό ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ δι’ ανηλίκους ζητήθηκε να περικοπούν:
«1. Η σκηνή εις την τρίτην πράξιν, της από ραδιοφώνου εκπομπής.
2. Η σκηνή τού αυτοτραυματισμού των θαμώνων του καμπαρέ και πόσεως του αίματός των».
Η περικοπή της σκηνής του ραδιοφώνου (περίπου ένα λεπτό) όπου ακούγεται ο εκφωνητής ενώ οι χαρακτήρες παρακολουθούν σιωπηλά, σχετίζεται με την αναφορά στα ελεύθερα καθεστώτα, αλλά και την περιγραφή του φαινομένου της ηρωοποίησης εγκληματιών από τις λαϊκές μάζες στον δυτικό κόσμο:
«ΕΚΦΩΝΗΤΗΣ: Υπενθυμίζει ότι η ελευθεροτυπία αποτελεί εις έτι προνόμιον των ελευθέρων καθεστώτων. Ποιοι καλύπτονται πίσω από τον θρυλικόν δράκον; Ελπίζομεν ότι συντόμως θα διελευκανθεί το μυστήριο της εγκληματικής αυτής προσωπικότητος ο οποίος εμφανίζεται ως ένα κράμα λαϊκού ήρωος και ειδεχθούς εγκληματίου. Αλλά εν πάσει περιπτώσει, το γεγονός είναι έν: Εάν ανατρέξουμε στο πάνθεον των μέγιστων εγκληματιών του είδους, πλειστάκις θα συναντήσομεν το περίεργον τούτο φαινόμενον της αμερίστου συμπαθείας των λαϊκών μαζών προς τον εγκληματία, ερωτικών ιδία εγκλημάτων, οίτις συμπάθεια συχνά ακολουθεί τούτον μέχρι της αγχόνης ή του εκτελεστικού αποσπάσματος. Και δεν είναι σπάνιο το φαινόμενον, τόσο εις την πατρίδα μας όσο και εις την Δύση, της ανυψώσεως μέχρι του θρύλου ληστών καταπτύστων και εγκληματιών απαισίων δια τους οποίους ο θάνατος είναι η ελαχίστη των ποινών».
Η σκηνή όπου οι θαμώνες του μπαρ κόβουν τις φλέβες τους και πίνουν το αίμα τους σε κατάσταση εκστασιασμού, πέρα από το υποτιθέμενο βίαιο και «απρεπές» του θεάματος, πιθανώς θεωρήθηκε από τους λογοκριτές ως δείγμα ηθικής παρακμής και ασύμβατη με τα ελληνικά ήθη.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Κούνδουρος Νίκος (2016), Μνήμη απειθάρχητη, Ημερολόγιο, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα.
Δημοσιεύσεις CIVIL
- Chalkou M., “Film narratives on the margins of law and society: Nikos Koundouros’s censored films of the 1950s”, Screening Censorship: New Histories, Perspectives, and Theories on Film and Screen Censorship, 16-18 Οκτωβρίου 2020, Γάνδη, Βέλγιο.
- Χάλκου M., «Λογοκριτικές παρεμβάσεις στις πρώτες ταινίες του Νίκου Κούνδουρου: Δημιουργός εναντίον λογοκριτή», YOU CAN TEACH AN OLD DOG NEW TRICKS! ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ - Πάντειο Πανεπιστήμιο & Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, 24-26 Φεβρουαρίου 2022, Αθήνα.
