Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 1918 – Lenin v 1918 godu (Mikhail Romm, E. Aron, Isidor Simkov, 1939)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ξένες ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | Lenin in 1918 |
|---|---|
| Εναλλακτικός τίτλος: | Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟ 1918 |
| Σκηνοθεσία: | Mikhail Romm | E. Aron | Isidor Simkov |
| Έτος α’ προβολής: | 1939 |
| Χώρα: | Σοβιετική Ένωση |
| Είδος: | Ιστορική | Δράμα | Βιογραφία |
| Διανομή: | Α. Ε. ΣΟΒ – ΦΙΛΜ |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0031564/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 13-11-1946 |
Απαγόρευση της ταινίας Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 1918 (Mikhail Romm, E. Aron, Isidor Simkov, 1939)
| ||||||
| 03-12-1946 |
Επανεξέταση και απαγόρευση της ταινίας Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 1918 (Mikhail Romm, E. Aron, Isidor Simkov, 1939)
|
Περιγραφή
Η αίτηση για άδεια προβολής της ταινίας Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 1918 κατατέθηκε από την Α. Ε. ΣΟΒ – ΦΙΛΜ τον Οκτώβριο του 1946, εν μέσω Εμφυλίου, και εξετάστηκε από την Επιτροπή Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών τον επόμενο μήνα. Αποτελεί συνέχεια της ταινίας Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ (Mikhail Romm, Dmitriy Vasilev, 1937) και αναφέρεται στη δράση του Λένιν μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι και την απόπειρα δολοφονίας του από τη Φάνια Καπλάν. Αν και σύμφωνα με τον Ριζοσπάστη το προηγούμενο διάστημα το έργο είχε προβληθεί σε αίθουσα της Αθήνας στο πλαίσιο εκδήλωσης του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου, η Επιτροπή ΑΠΑΓΟΡΕΨΕ την προβολή του σε όλη την επικράτεια με την αιτιολογία ότι περιέχει:
«εικόνας και διαλόγους, δυναμένους υπό τας παρούσας συνθήκας να προκαλέσουν έξαψιν παθών, διχοστασίαν μεταξύ των πολιτών και σοβαράν διατάραξιν της δημοσίας τάξεως. […] Εξ άλλου δια του εν λόγω έργου διδάσκονται αντικοινωνικά κηρύγματα, σαφώς αντικείμενα εις το πνεύμα της κοινωνικής αλληλεγγύης, το οποίον δέον να διδάσκεται εις την νεολαίαν, και του σεβασμού των εθνικών παραδόσεων».
Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ του ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 1918 – που η προβολή του είχε ήδη ανακοινωθεί στον Τύπο στα προσεχώς – ήταν η πρώτη απαγόρευση (σοβιετικής) ταινίας μεταπολεμικά, προκαλώντας την αντίδραση των διανομέων της. Η Α. Ε. ΣΟΒ – ΦΙΛΜ προσέφυγε (28/11/1946) στην Αναθεωρητική Επιτροπή με το επιχείρημα ότι η συγκεκριμένη απόφαση, από τη μια, «τυπικώς δεν ευσταθεί», αφού η επιτροπή υπερέβη «την κατά νόμον αρμοδιότητα αυτής» – εννοώντας ότι η επιτροπή δεν είχε δικαίωμα απαγόρευσης αλλά μόνο καθορισμού της καταλληλόλητας ή της ακαταλληλότητας της ταινίας – ενώ από την άλλη, ότι «ουσιαστικώς δεν ανταποκρίνεται προς το περιεχόμενον της ταινίας». Η Αναθεωρητική Επιτροπή (3/12/1946), με βασικό μέλημά της να τεκμηριώσει την ορθότητα της απόφασης και να αποδείξει τη σωστή τήρηση των διαδικασιών, επιχείρησε με ένα εξαντλητικό κείμενο να ανασκευάσει τις αιτιάσεις των διανομέων, μιλώντας στο όνομα των απειλούμενων δημοκρατικών αξιών, επικαλούμενη το νομικό πλαίσιο και αρθρώνοντας λόγο αντικομμουνιστικό.
Η εισήγηση που κατατέθηκε προς συζήτηση και επικυρώθηκε από την Αναθεωρητική Επιτροπή, αφενός, υποστήριξε ότι η ληφθείσα απόφαση ανήκει στις αρμοδιότητες της Επιτροπής, καθώς το άρθρ. 5 του Α.Ν. 454/37 επιτρέπει την απαγόρευση ταινίας όταν μέσω αυτής «διδάσκονται ιδέαι ανατρεπτικαί της καθεστηκυίας τάξεως». Αφετέρου, τεκμηρίωσε αναλυτικά την ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ επικαλούμενη την εμφύλια σύγκρουση, τον κίνδυνο διατάραξης της δημόσιας τάξης και την αντίθεση του λαϊκού αισθήματος στις απεικονιζόμενες ιδέες:
«[Υ]πό τις παρούσας ανωμάλους συνθήκας, καθ’ ας το λαϊκόν αίσθημα φέρεται άντικρυς αντίθετον προς τας δια της ταινίας ταύτης διδασκομένας αντιλήψεις και υπό το καθεστώς της οξύτητας των παθών, όπερ κρατεί εις ολόκληρον σχεδόν την χώραν, ηδύνατο πράγματι να προκληθή διχοστασία μεταξύ των πολιτών και σοβαρά διατάραξις της δημοσίας τάξεως».
Επίσης η εισήγηση, προσπαθώντας να διασκεδάσει τις εντυπώσεις και να δικαιολογήσει την ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ μέσα στο πλαίσιο ενός δημοκρατικού πολιτεύματος, αποδέχτηκε ότι κάτω από ομαλές συνθήκες η ταινία θα μπορούσε να προβληθεί ελεύθερα, καθώς «αρχή της Δημοκρατουμένης Πολιτείας» είναι η ελεύθερη διάδοση της τέχνης και των στοχασμών ακόμα και αν το περιεχόμενό τους δεν ανταποκρίνεται στις αντιλήψεις που διέπουν τις δημοκρατικές κοινωνίες. Υπογράμμισε όμως ότι το δικαίωμα του Κράτους να αμυνθεί είναι αδιαμφισβήτητο, τόσο σύμφωνα με τις νεώτερες θεωρίες του δημοσίου δικαίου, όσο και την ισχύουσα νομοθεσία που θεσπίστηκε σε κατάσταση «ομαλής και πλήρους λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών». Η εισήγηση επικαλέστηκε τον Ν. 4227/1930 «Περί μέτρων προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος και των ελευθεριών των πολιτών», ως στοιχειώδη «άμυνα του κράτους κατά των ανατροπέων της κοινωνικής τάξεως», ο οποίος προέβλεπε τη δίωξη όσων παροτρύνουν «εις εμφύλιον σπαραγμόν και κοινωνικήν πάλην προς τον σκοπόν της ανατροπής του κοινωνικού καθεστώτος». Κατά την εισήγηση, λοιπόν, θα ήταν δικαιολογημένη «η πλήρης απαγόρευσις» της ταινίας και μόνον για τον λόγο ότι σε όλη την έκτασή της «αποτελεί κήρυγμα κοινωνικής ανατροπής».
Σύμφωνα με την εισήγηση, στην ταινία αναπτύσσονται αντιλήψεις όχι μόνο αντίθετες στους φιλελεύθερους θεσμούς, τη δημοκρατία ως κράτος δικαίου και τους κανόνες του σεβασμού της ανθρώπινης ζωής και τιμής, αλλά και αντιλήψεις που κλονίζουν κάθε ιδέα κοινωνικής τάξης, που περιφρονούν την ανθρώπινη ζωή, προωθούν το κοινωνικό μίσος και τον σπαραγμό, επιβάλλουν στην κοινωνία τον νόμο της ζούγκλας και καθιστούν την πάλη των τάξεων και τον αμείλικτο κοινωνικό πόλεμο σε νόμο της ιστορίας. Επιπλέον η εισήγηση συνέδεσε την Οκτωβριανή επανάσταση με τα Δεκεμβριανά υποστηρίζοντας ότι η προβολή της ταινίας θα έδινε ιδεολογικό άλλοθι στα κομμουνιστικά εγκλήματα:
«Την φρίκην εκείνης της Επαναστάσεως εδοκίμασεν εν επαρκεί αναλογία και η Πατρίς μας κατά το επάρατον κίνημα του Δεκεμβρίου 1944, επ’ ουδενί δε λόγω θα ήτο επιτρεπτόν, δια της προβολής της υπό κρίσιν ταινίας να δοθή, έστω και δια του κινηματογράφου, ιδεολογική δικαίωσις εις τα ανομολόγητα εγκλήματα των δεκεμβριανών σφαγέων. Μοιραίως όθεν τοιαύται σκηναί θα προκαλέσουν την δικαιολογημένην αγανάκτησιν του κοινού, όχι μόνον διότι αναγκαστικώς θα εκαλούντο εις τη μνήμην των παθόντων πολιτών αι φρικαλαίαι αναμνήσεις της ερυθράς ανταρσίας του Δεκεμβρίου 1944 και των χιλιάδων θυμάτων της, αλλά διότι ακόμη αι δια της ταινίας ταύτης διδασκόμεναι αντιλήψεις, είναι εντελώς αντίθετοι προς την δημοκρατικήν πίστιν, την φιλελευθέραν σκέψιν και τας πολιτισμένας εφέσεις του ελληνικού λαού».
Ως απόδειξη των παραπάνω καθώς και της πεποίθησης ότι η προβολή του έργου «προώρισται να έχη μοιραίας συνεπείας δια την δημοσίαν τάξιν», η εισήγηση παρέθεσε τα ακόλουθα σημεία των διαλόγων:
1. Σκηνή Λένιν – Γκόρκυ
«Εσείς μπερδέψατε τους σκοπούς του οίκτου. Τώρα είναι οξεία στιγμή πάλης. Απαλλαγήτε από τον οίκτον. Ο οίκτος θα σκιάσει τα μάτια σας με δάκρυα και θα βλέπεις άσχημα τη δικαιοσύνη».
2. Σκηνή Λένιν – Γκόρκυ – Κορόμπωφ
«Εκατοντάδες χρόνια ποτάμι έτρεξε το εργατικό αίμα, η γη κάτω από τα πόδια μας καίει. Μας πνίγουν από παντού και πρέπει να λυπώμαστε τα σκουπίδια, για να γυρίσουν όλα πίσω».
«Η ωμότητα στις μέρες μας είναι επιβεβλημένη από τις συνθήκες του αγώνα και είναι νοητή και δικαιολογημένη».
3. Σκηνή εργοστασίου
«Ας λυσσά η μπουρζουαζία, ας μουρμουρίζουν οι συχαμερές ψυχές. Η απάντησίς μας θα είναι τέτοια: τριπλή επαγρύπνησι…»
«Η εργατική τάξη θα απαντήσει με αμείλικτη τρομοκρατία ενάντια σε όλους του εχθρούς.»
4. «Η αλήθεια είναι ολοφάνερη. Χωρίς ωμή συντριβή των αντιστεκομένων τάξεων, χωρίς ατσάλινη δικτατορία, η επανάστασή μας και γενικά κάθε επανάσταση αφεύκτως θα αποτύχει».
«Να γιατί εμείς είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε αμείλικτοι ενάντια στους εχθρούς».
Η εισήγηση κατέληγε στο ότι ακόμα και αν η κατάσταση της χώρας ήταν τέτοια που να επέτρεπε την προβολή της ταινίας χωρίς συνέπειες, πάλι «θα εισηγούμεθα την απαγόρευσίν της, καθόσον τα δι’ αυτής κυρηττόμενα είναι όχι μόνον ανατρεπτικά, αλλά αυτόχρημα απάνθρωπα».
Ως αποτέλεσμα, η Επιτροπή ομόφωνα απέρριψε την προσφυγή της Α. Ε. ΣΟΒ – ΦΙΛΜ, απαγόρευε οριστικά την ταινία αναπροσαρμόζοντας τη διάρκεια της απαγόρευσης στους έξι μήνες και αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο αλλαγής της απόφασης αν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Επίσης χαρακτήρισε την ταινία ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ δι’ ανηλίκους
«λόγω της διδασκαλίας δια αύτης, κηρυγμάτων εμφυλίου αλληλοεξεοντώσεως και αμειλίκτου διακτατορίας, σαφώς αντιτιθεμένην προς τους ελευθέρους ημών θεσμούς και την κοινωνικήν αλληλεγγύην με την οποίαν δέον να μορφώνηται η νεολαία».
Είναι αξιοσημείωτο ότι μετά από ενάμιση περίπου μήνα (20/1/1947) η ιστορική, βιογραφική και πολεμική σοβιετική ταινία ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΡΧΟΜΕΝΚΟ (Leonid Lukov, 1942), πάλι της Α. Ε. ΣΟΒ – ΦΙΛΜ, που είχε προβληθεί στις αίθουσες τον Δεκέμβριο του 1946 με προσωρινή άδεια, έλαβε κανονική άδεια ως ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ χωρίς περικοπές. Και αυτό παρόλο που η υπόθεσή της αφορά τον ρωσικό εμφύλιο (1918-21) και στο κέντρο της έχει την ηρωοποιημένη μορφή ενός παρτιζάνου. Κατά την εξέταση της ταινίας υπήρξαν εισηγήσεις να απαγορευτεί για λόγους διασάλευσης δημοσίας τάξεως, με τα ίδια επιχειρήματα που χρησιμοποιήθηκαν για την απαγόρευση τόσο του ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 1918 όσο και του ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ (Mikhail Romm, 1937) λίγους μήνες αργότερα. Σε υπηρεσιακό σημείωμα μέλους της επιτροπής λογοκρισίας που εισηγούταν την απαγόρευση του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΡΧΟΜΕΝΚΟ – άποψη που ωστόσο δεν επικράτησε – αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Η δι’ αυτής διακήρυξις των επανασταστικών αρχών, καθ’ ας προς πολιτικήν επικράτησιν οι φόνοι και εξοντώσεις των μη ασπαζομένων αυτάς επιβάλλονται, τα σχετικά παραδείγματα που παρέχονται προς μίμησιν, τα κηρύγματα κατά των λειτουργών της Εκκλησίας, καθιστούν την ως άνω ταινίαν, υπό τας σημερινάς ιδίως εν Ελλάδι συνθήκας, όλως ακατάλληλην. Μόνον υπό ομαλάς συνθήκας θα ήτο δυνατόν ίσως να επιτραπή η προβολή της».
Η απαγόρευση του ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 1918 τον Δεκέμβριο του 1946 σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της θριαμβευτικής πορείας των σοβιετικών ταινιών στις ελληνικές αίθουσες αμέσως μετά την Απελευθέρωση. Οι σοβιετικές ταινίες θα πάψουν να προβάλλονται μέχρι το 1953, όταν μετά από την ελληνοσοβιετική εμπορική συμφωνία τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, θα επιτραπεί και πάλι η εισαγωγή τους.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Ριζοσπάστης, 27/11/1946, 29/11/1946.
