Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ – Lenin v oktyabre (Mikhail Romm, Dmitriy Vasilev, 1937)
Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ξένες ταινίες
| Αγγλικός τίτλος: | Lenin in October |
|---|---|
| Σκηνοθεσία: | Mikhail Romm | Dmitriy Vasilev |
| Έτος α’ προβολής: | 1937 |
| Χώρα: | Σοβιετική Ένωση |
| Είδος: | Ιστορική | Βιογραφία |
| Διανομή: | Α. Ε. ΣΟΒ – ΦΙΛΜ | Αφοί Κουρουνιώτη – Μ. Πετρολέκας |
| IMDb: | https://www.imdb.com/title/tt0029132/ |
Λογοκριτικά περιστατικά
| 03-03-1947 |
Απαγόρευση της ταινίας Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ (Mikhail Romm, Dmitriy Vasilev, 1937)
| ||||||
| 20-11-1965 |
Απαγόρευση της ταινίας Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ (Mikhail Romm, Dmitriy Vasilev, 1937)
| ||||||
| Ιανουάριος 1966 |
Επανεξέταση από τη Δευτεροβάθμια Επιτροπή και απαγόρευση της ταινίας Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ (Mikhail Romm, Dmitriy Vasilev, 1937)
|
Περιγραφή
Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ, των Mikhail Romm και Dmitriy Vasilev, είναι ιστορική και βιογραφική σοβιετική ταινία του 1937 που αναφέρεται στη δράση του Λένιν στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Στην Αθήνα παίχτηκε για πρώτη φορά στις 12 Νοεμβρίου του 1945, στον κινηματογράφο Ιντεάλ, σημειώνοντας θριαμβευτική επιτυχία καθώς, σύμφωνα με το διαφημιστικό της ταινίας στον Ριζοσπάστη, σε διάστημα μόλις δύο εβδομάδων την παρακολούθησαν 68.413 θεατές.
Ωστόσο, όπως συνηθιζόταν αμέσως μετά τον πόλεμο, οι προβολές της ταινίας, που συνεχίστηκαν μέχρι και την άνοιξη του 1946, πραγματοποιούνταν με προσωρινή άδεια. Η αίτηση για την απόκτηση κανονικής άδειας έγινε από την Α. Ε. ΣΟΒ – ΦΙΛΜ τον Νοέμβριο του 1946, στον Εμφύλιο, και εξετάστηκε από την Επιτροπή Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών με σημαντική καθυστέρηση τον Μάρτιο του 1947. Η Επιτροπή αποφάσισε ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ προβολής για ένα εξάμηνο με το αιτιολογικό ότι:
«περιέχει σκηνάς και διαλόγους δυναμένας υπό τας παρούσας μάλιστα συνθήκας να προκαλέσουν έξαψιν παθών, διχοστασίαν μεταξύ των πολιτών και σοβαράν διατάραξιν της δημοσίας τάξεως, έτι δε διδάσκει την καταφρόνησιν προς τας νομίμους εξουσίας και το στράτευμα».Σύμφωνα με το κείμενο της απόφασης, την ταινία παρακολούθησαν όλα τα μέλη της Επιτροπής και για την ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ έλαβαν υπόψη και τις «τεθείσας αναφοράς των οικείων αστυνομικών και στρατιωτικών αρχών», ενώ η απόφαση εκτός από το αρμόδιο Υφυπουργείο Τύπου κοινοποιήθηκε και στο Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως. Η μεγάλη κινητοποίηση της Επιτροπής, η εμπλοκή των αστυνομικών και στρατιωτικών αρχών, καθώς και του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, αποκαλύπτουν το είδος των διακυβευμάτων που συνδέονταν με την ταινία εν μέσω Εμφυλίου, τον φόβο του «κομμουνιστικού κινδύνου», την ισχυρή πεποίθηση ότι ο κινηματογράφος μπορούσε να ασκήσει καταλυτική επιρροή στο κοινό, αλλά και την ανάγκη περαιτέρω νομιμοποίησης της λογοκριτικής απόφασης από ισχυρούς κρατικούς φορείς, εξωτερικούς της Επιτροπής.
Άλλωστε, μερικούς μήνες νωρίτερα (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1946) είχε απαγορευτεί η ταινία Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΑ 18 (Mikhail Romm, E. Aron, Isidor Simkov, 1939), η οποία αποτελεί συνέχεια του ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ. Οι δύο αυτές απαγορεύσεις φαίνεται να σηματοδοτούν και το τέλος της πανηγυρικής παρουσίας των σοβιετικών ταινιών στις ελληνικές αίθουσες μετά την Απελευθέρωση, όταν συγκέντρωναν ενθουσιώδη πλήθη. Η απουσία των σοβιετικών ταινιών από τις οθόνες κράτησε μέχρι το 1953, όταν μετά από την ελληνοσοβιετική εμπορική συμφωνία τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, επετράπη και πάλι η εισαγωγή τους.
Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο του 1965, μέσα σε ένα διαφορετικό αλλά ταραγμένο κοινωνικοπολιτικό κλίμα, Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΗΚΕ ξανά, μετά από επανειλημμένες προβολές ενώπιον αστυνομικών και πιέσεις που ασκήθηκαν από διάφορα πρόσωπα, και αφού πρώτα εξετάστηκε από κοινού από την Επιτροπή Ελέγχου Κινηματογραφικών Ταινιών και έναν εκπρόσωπο του Υπουργείου Εσωτερικών (ή Εξωτερικών αναλόγως με την πηγή). Η εταιρία διανομής (Κουρουνιώτης – Πετρολέκας) προσέφυγε στη Δευτεροβάθμια Επιτροπή επικαλούμενη, ανάμεσα σε άλλα, ότι η ταινία είχε βγει κανονικά στις αίθουσες το 1946-47, ανακαλώντας όμως λανθασμένα την ημερομηνία προβολής, που όπως είδαμε πραγματοποιήθηκε το 1945-46:
«[Π]ροσπαθήσαμε να εξηγήσουμε ότι δεν είναι δυνατόν να διασαλευθή η τάξη εν έτει 1965 από μια ταινία ιστορικού περιεχομένου που αναφέρεται στις αρχές του αιώνα μας και η οποία επιπλέον δεν είχε προκαλέσει καμμία διασάλευση το 1947 οπότε και τα πάθη ήταν ακόμη έντονα».
Η Δευτεροβάθμια Επιτροπή συνεδρίασε τον Ιανουάριο του 1966 και τον επόμενο μήνα ο υφυπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης, Τάκης Γεωργίου, ανακοίνωσε την οριστική ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ της ταινίας, με το αιτιολογικό της διατάραξης της δημόσιας τάξης, αναλαμβάνοντας προσωπικά την ευθύνη της απόφασης. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Πρόεδρος της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής, Γ. Καβουνίδης, είχε διαφωνήσει και ψηφίσει υπέρ της ελεύθερης προβολής.
Το συγκεκριμένο λογοκριτικό συμβάν μαζί με μια σειρά άλλων που αφορούσαν σοβιετικές ταινίες, όπως τα ντοκιμαντέρ Ο ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ (Mikhail Romm, 1965) και Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (Roman Karmen, 1965), προκάλεσαν πλήθος δημοσιευμάτων διαμαρτυρίας στον Τύπο και τη σφοδρή σύγκρουση των διανομέων των σοβιετικών ταινιών με τις Κυβερνήσεις της λεγόμενης «Αποστασίας». Τον Φεβρουάριο του 1966, μετά από την οριστική απαγόρευση της προβολής, οι Κουρουνιώτης – Πετρολέκας – οι οποίοι διατηρούσαν σχέσεις με την ΕΔΑ – έδωσαν συνέντευξη Τύπου κατηγορώντας την Κυβέρνηση για συνολική δίωξη των ταινιών από τη Σοβιετική Ένωση, εκθέτοντας τις πολιτικές σκοπιμότητες πίσω από τα λογοκριτικά περιστατικά, αλλά και την απειλή οικονομικής εξόντωσης των διανομέων των σοβιετικών ταινιών. Κατηγόρησαν τον Τάκη Γεωργίου ότι ζήτησε στατιστικά στοιχεία για τις εισαγωγές σοβιετικών ταινιών προκειμένου να προβεί σε συγκρίσεις με τα προηγούμενα χρόνια και να εξετάσει αν αυτές είχαν αυξηθεί. Επίσης τον κατηγόρησαν ότι απαίτησε πρόσβαση στην κίνηση των τραπεζικών λογαριασμών της εταιρίας για να διαπιστώσει σε ποιον κατατίθενται τα χρήματα από τις εισπράξεις των εισιτηρίων (ίσως υπαινισσόμενος ότι αποτελούσαν κρυφή πηγή χρηματοδότησης των κομμάτων της Αριστεράς). Σύμφωνα με τους Κουρουνιώτη – Πετρολέκα ο τραπεζικός έλεγχος πραγματοποιήθηκε κατόπιν προσκόμισης των εγγράφων από τους ίδιους:
«Ζήτησε να μάθη πόσες σοβιετικές ταινίες εισάγονται κατ’ έτος, ποιος ήταν ο αριθμός των εισαγόμενων επί Καραμανλή και ποία πιθανή αύξηση είχε σημειωθεί επί Παπανδρέου, κι ακόμη περισσότερο ζήτησε να μάθη «πού πηγαίνουν τα λεφτά» από τις εισπράξεις των σοβιετικών ταινιών. Μας ζήτησε να του προσκομίσουμε δικαιολογητικά της Τραπέζης της Ελλάδος που να αποδεικνύουν τη διάθεση των χρημάτων. Ελπίζοντας σε μια ευνοϊκή επανεξέταση της ταινίας, προσκομίσαμε τον φάκελο με τα δικαιολογητικά της Τραπέζης Ελλάδος».
Παρόλο που ο Γεωργίου αρνήθηκε, με κατηγορηματικό τρόπο, τις κατηγορίες ως ανακρίβειες, οι Κουρουνιώτης – Πετρολέκας ανακοίνωσαν με επιστολή τους στον Τύπο ότι θα προσφύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, τονίζοντας ότι όσα αποδίδουν στον κ. υφυπουργό:
«ελέχθησαν και παρουσία ανωτέρου υπαλλήλου του υπουργείου Προεδρίας, ο δε φάκελος με τα δικαιολογητικά καταθέσεων των ποσοστών της «ΣΟΒΕΞΠΟΡΤ ΦΙΛΜ» στην Τράπεζα της Ελλάδος […] παρεδόθη από τον […] κ. Πετρολέκαν αυτοπροσώπως στα χέρια του διευθυντού του υπουργείου κ. Δελακώτσου».
Σημειώνουμε ότι εκείνη την εποχή, Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ αποτέλεσε τελικά τη μοναδική ταινία της οποίας οι λογοκριτικές παρεμβάσεις εις βάρος της δεν αναιρέθηκαν μετά από τις πιέσεις στη δημόσια σφαίρα, όπως είχε συμβεί π.χ. με τον ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ και τον ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟ (Λίλα Κουρκουλάκου, 1965). Όπως κατέληξε ο Δημήτρης Γκιώνης, στο σχετικό του άρθρο στη Δημοκρατική Αλλαγή, «η απαγόρευσή της δεν προδίδει τίποτ’ άλλο από εμπάθεια, μισαλλοδοξία και αντισοβιετισμό».
Τέλος, σύμφωνα με τον Κώστα Σφήκα, Ο ΛΕΝΙΝ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ στάθηκε αφορμή να τον διώξουν από την Επιτροπή Λογοκρισίας, όπου δούλευε από το 1953, καθώς εισηγήθηκε να δοθεί άδεια στην ταινία ως ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ για ανηλίκους.
Μαρία Χάλκου
Πηγές – Βιβλιογραφία
- ΓΑΚ – Κ.Υ., Αρχείο Γενικής Γραμματείας Τύπου και Πληροφοριών, Αρχείο αδειών ταινιών.
- Δημοκρατική Αλλαγή,15/11/1965, 26-29/11/1965, 5-9/2/1966.
- Η Αυγή, 25/11/1966, 5/2/1966, 9/2/1966.
- Το Βήμα, 5/2/1966, 9/2/1966.
- Τα Νέα, 5/2/1966.
- Ριζοσπάστης, 13/11/1945, 27/11/1945.
- Συνέντευξη του Κώστα Σφήκα που παραχωρήθηκε στη Μαρία Χάλκου το 2004.
Δημοσιεύσεις CIVIL
- Chalkou Maria (2021), “Eastern European cinemas, Greek film culture and cross-border exchange in the 1950s and 1960s: Movies, festivals, co-productions and state censorship”, στο Eleni Sideri (επιμ.) Cultural Neighbourhoods and Coproductions in South East Europe and Beyond, 4th Conference on Contemporary Greek Film Cultures, Thessaloniki: University of Macedonia Press, σελ. 31-55.
