ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ (Ροβήρος Μανθούλης, 1966)

Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες

Αγγλικός τίτλος:	Face to Face
Σκηνοθεσία:	Ροβήρος Μανθούλης
Έτος α’ προβολής:	1966
Είδος:	Κοινωνική | Δράμα
Παραγωγή:	Alter Ego Productions
IMDb:	https://www.imdb.com/title/tt0145413/

Λογοκριτικά περιστατικά

Σεπτέμβριος 1966	Απαίτηση αλλαγής τίτλου της ταινίας ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ (Ροβήρος Μανθούλης, 1966) και άρνηση χορήγησης άδειας προβολής στο 7ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Αιτιολογία: Πολιτική Είδος λογοκρισίας: Μη χορήγηση άδειας προβολής στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης | Λογοκρισία τίτλων | Θεσμική λογοκρισία | Προληπτική λογοκρισία
05-02-1967	Άρνηση χορήγησης άδειας προβολής στο Φεστιβάλ των Καννών στην ταινία ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ (Ροβήρος Μανθούλης, 1966) Αιτιολογία: Αισθητική | Πολιτική Είδος λογοκρισίας: Μη χορήγηση άδειας προβολής σε Φεστιβάλ του εξωτερικού | Θεσμική λογοκρισία | Προληπτική λογοκρισία
21-04-1967	Απαγόρευση της ταινίας ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ (Ροβήρος Μανθούλης, 1966) Αιτιολογία: Πολιτική Χαρακτηρισμός: ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΕΑ Είδος λογοκρισίας: Απαγόρευση | Θεσμική λογοκρισία | Κατασταλτική λογοκρισία

Περιγραφή

Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Ροβήρος Μανθούλης στα απομνημονεύματά του, το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ γυρίστηκε χωρίς κατάθεση σεναρίου στην Επιτροπή λογοκρισίας, με «μια άδεια για ένα ντοκιμαντέρ αμερικάνικης παραγωγής». Αργότερα, όταν ο σκηνοθέτης επεδίωξε να λάβει άδεια προβολής για το 7ο Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη, η Επιτροπή ζήτησε αλλαγή τίτλου, με την αιτιολογία ότι «είναι επικίνδυνος» (2014: 232, 325-326), και δεν χορήγησε άδεια. Εντούτοις, με ευθύνη του διευθυντή του Φεστιβάλ, Παύλου Ζάννα, το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ συμμετείχε κανονικά στον διαγωνισμό, όπου και κέρδισε το Βραβείο Σκηνοθεσίας (2014: 325-326).

Το συγκεκριμένο Φεστιβάλ υπήρξε σταθμός για τον ελληνικό κινηματογράφο καθώς ανέδειξε μια σειρά ανεξάρτητων και καλλιτεχνικών ταινιών που έκαναν ορατή την ανάδυση ενός «νέου» κινηματογράφου στην Ελλάδα. Η αρμόδια Επιτροπή, ωστόσο, με μια φαινομενικά αψυχολόγητη κίνηση που πιθανόν υπέκρυπτε πολιτικά κίνητρα και δυσαρέσκεια για το περιεχόμενο των ταινιών, αποφάσισε ότι καμία ταινία δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις ποιότητας για να εκπροσωπήσει τη χώρα στο Φεστιβάλ των Καννών, απορρίπτοντας τις σχετικές αιτήσεις. Κατά δήλωση του υφυπουργού Προεδρίας κ. Νιάνια:

«Η Ελλάδα δεν θα συμμετάσχη επίσημα στο Διεθνές Φεστιβάλ των Καννών, γιατί οι πέντε ταινίες που υπεβλήθησαν στην ελληνική κριτική επιτροπή απερρίφθησαν ομόφωνα από τα μέλη της. […] Η επιτροπή παρά τη διαπίστωσή της ότι η ελληνική κινηματογραφία εσημείωσε πρόοδο, έκρινε ότι οι υποβληθείσες ταινίες δεν ανταποκρίνονται απόλυτα στο εξαιρετικά υψηλό επίπεδο του Φεστιβάλ των Καννών και επειδή η ελληνική παραγωγή έτυχε δυσμενών κρίσεων κατά το πρόσφατο παρελθόν, αποφασίσθηκε η αναβολή της επίσημης ελληνικής συμμετοχής για το 1968». (Δημοκρατική Αλλαγή, 13/2/1967)

Χωρίς να είναι απόλυτα σαφές σε ποιες ταινίες αναφερόταν η απόφαση, από τα δημοσιεύματα του Τύπου φαίνεται ότι αφορούσε – εκτός από το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ – τη μικρού μήκους ΤΖΙΜΗΣ Ο ΤΙΓΡΗΣ (Παντελής Βούλγαρης, 1966) και τις μεγάλου μήκους ΕΚΔΡΟΜΗ (Τάκης Κανελλόπουλος, 1966), …ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΠΛΟΙΟ (Αλέξης Δαμιανός, 1966) και Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (Δημήτρης Κολλάτος, 1966) – η τελευταία, σύμφωνα με τον υφυπουργό Προεδρίας κατατέθηκε εκπρόθεσμα γι αυτό και δεν συζητήθηκε από την Επιτροπή. Ακολούθησαν διαμαρτυρίες των κινηματογραφιστών και κριτικών κινηματογράφου στον Τύπο, ενώ ο Ροβήρος Μανθούλης απέστειλε ανοικτή επιστολή στον κ. Νιάνια όπου αποδομούσε το επίσημο αφήγημα. Υποστήριξε ότι η απόφαση της Επιτροπής αποτελούσε «παράβαση καθήκοντος» και επίθεση κατά του ελληνικού κινηματογράφου και επέκρινε την άγνοια της Επιτροπής για τους κανονισμούς των διεθνών Φεστιβάλ. Υπογράμμισε επίσης το οξύμωρο της απόφασης, καθώς ενώ στο παρελθόν είχαν σταλεί ταινίες ακατάλληλες για τις Κάννες, στην τωρινή συγκυρία, όπου ο ελληνικός κινηματογράφος είχε να επιδείξει εξαιρετικά δείγματα δουλειάς, που επαινέθηκαν μάλιστα από την ξένη κριτική στο πρόσφατο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, προκρίθηκε η μη συμμετοχή της χώρας. Προς απόδειξη των λόγων του, ο Μανθούλης παρέθεσε ένα απόσπασμα από την εγκωμιαστική κριτική για το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ του Λουί Μαρκορέλ, οργανωτή της Εβδομάδας της Κριτικής του Φεστιβάλ των Καννών, ο οποίος ήταν παρών στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ, ωστόσο, όπως και οι άλλες ταινίες, ταξίδεψε σε διεθνή φεστιβάλ, μετά τη μεσολάβηση του νεοσύστατου περιοδικού Ελληνικός Κινηματογράφος. Το περιοδικό πέτυχε το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ να κληθεί – μαζί με το …ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΠΛΟΙΟ, την ΕΚΔΡΟΜΗ και το ΤΖΙΜΗΣ Ο ΤΙΓΡΗΣ – στον διαγωνισμό πρόκρισης του 3ου Διεθνούς Φεστιβάλ Νέου Κινηματογράφου της Ιέρ, και εξασφάλισε την επίσημη συμμετοχή του – μαζί με το …ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΠΛΟΙΟ και τις μικρού μήκους ΤΖΙΜΗΣ Ο ΤΙΓΡΗΣ και 750.000 (Αλέξης Γρίβας, 1966) – στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Νέου Κινηματογράφου στο Πέζαρο. Όπως έγραψε η εφημερίδα Δημοκρατική Αλλαγή (6/2/1967):

«Η παραπάνω μεγάλη επιτυχία του περιοδικού «Ελληνικός Κινηματογράφος» έρχεται τη στιγμή ακριβώς, που το επίσημο κράτος, από πρωτοφανή άγνοια και εξοργιστική αμέλεια, όχι μόνο την διεθνή προβολή του κινηματογράφου μας δεν βοηθάει, αλλά, αντίθετα, μποϋκοτάρει κάθε προσπάθεια των κινηματογραφιστών μας– όπως απέδειξε πανηγυρικά και η απόφασις των πάντα αναρμοδίων «αρμοδίων» – να μη στείλουν καμμία ταινία στο φετεινό φεστιβάλ των Καννών».

Συμπτωματικά η προβολή της ταινίας στην Ιέρ – το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ ήταν η ταινία έναρξης του Φεστιβάλ – έγινε την 21η Απριλίου 1967, την ημέρα του Χουντικού πραξικοπήματος (2014: 332-33). Ο Μανθούλης θυμάται:

«Φαίνεται ότι οι δηλώσεις μου στην Ιέρ ήταν οι πρώτες που έγιναν στο εξωτερικό (λόγω συγκυρίας, φυσικά) κι έκαναν τον γύρο του κόσμου. […] Μεταπήδησα στις Κάννες, όπου το Φεστιβάλ άρχιζε στις 27 Απριλίου. Ο διευθυντής του Φεστιβάλ Ρομπέρ Φαβρ λε Μπρετ αποφασίζει να οργανώσει μια ειδική προβολή για την εξόριστη πλέον ταινία Πρόσωπο με πρόσωπο, παρά τις διαμαρτυρίες της Χούντας». (2014: 335)

Στη διάρκεια της δικτατορίας, και επί μια επταετία, το ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ, «δια λόγους γενικοτέρας θέσεως», ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΗΚΕ «καθ’ άπασαν την επικράτεια» (2014: 330), όπως απαγορεύτηκε και η αναφορά του ονόματος του Ροβήρου Μανθούλη στον Τύπο (2014: 334). Η ταινία είχε προβληθεί στους κινηματογράφους τον Δεκέμβριο του 1966.

Μαρία Χάλκου

Πηγές – Βιβλιογραφία

• Δημοκρατική Αλλαγή 6/2/1967, 13/2/1967 και 16/2/1967.
• Ελληνικός Κινηματογράφος, τεύχος 5, Μάρτιος 1967.
• Μανθούλης Ροβήρος (2014), Ο κόσμος κατ’ εμέ, Ο Βίος και τα Πάθη μου, Αθήνα: Εκδόσεις Γαβριηλίδης.