Η ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑ (Δημήτρης Μακρής, 1978)

Κατηγορία: Κινηματογράφος > Ελληνικές ταινίες

Αγγλικός τίτλος:	Iron Gate
Σκηνοθεσία:	Δημήτρης Μακρής
Έτος α’ προβολής:	1978
Είδος:	Δράμα | Ιστορική | Πολιτική | Λογοτεχνική διασκευή
IMDb:	https://www.imdb.com/title/tt0263530/

Λογοκριτικά περιστατικά

Φεβρουάριος 1979	Περικοπή σκηνών, διαλόγων και τραγουδιού της ταινίας Η ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑ (Δημήτρης Μακρής, 1978) Αιτιολογία: Πολιτική | Ιστορία | Αναμόχλευση πολιτικών παθών | Ηθική | Άσεμνο | Γυμνό | Σεξ | Δημόσια αιδώς | Αγοραία γλώσσα Χαρακτηρισμός: ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΝ έως 13 ετών Είδος λογοκρισίας: Περικοπές σκηνών | Περικοπές διαλόγων | Λογοκρισία τραγουδιού | Θεσμική λογοκρισία | Προληπτική λογοκρισία
19-02-1979	Παρέμβαση εισαγγελέα, διακοπή προβολής και κατάσχεση της ταινίας Η ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑ (Δημήτρης Μακρής, 1978). Προσαγωγή πέντε αιθουσαρχών στο αυτόφωρο. Αιτιολογία: Παράνομη προβολή Είδος λογοκρισίας: Διακοπή προβολής | Κατάσχεση | Εισαγγελική παρέμβαση | Αστυνομική επέμβαση | Θεσμική λογοκρισία | Κατασταλτική λογοκρισία
21-02-1979	Δίωξη πέντε αιθουσαρχών για παράνομη προβολή της ταινίας Η ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑ (Δημήτρης Μακρής, 1978). Αιτιολογία: Παράνομη προβολή Είδος λογοκρισίας: Ποινική δίωξη | Θεσμική λογοκρισία | Κατασταλτική λογοκρισία

Περιγραφή

Βασισμένη στο εμβληματικό μυθιστόρημα Η Καγκελόπορτα (1962) του Ανδρέα Φραγκιά, η ταινία πραγματεύεται όψεις της μεταπολεμικής εμπειρίας από την οπτική των ηττημένων του Εμφυλίου. Η ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑ προβλήθηκε ανεμπόδιστα στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1978 και στο Φεστιβάλ του Ρότερνταμ και επρόκειτο να ταξιδέψει στις Κάννες. Το πρόβλημα ανέκυψε τον Φεβρουάριο του 1979 όταν, ενώ είχε ήδη λάβει άδεια προβολής για τις αίθουσες, για ηλικίες άνω των 17 ετών και χωρίς περικοπές, ο Μακρής προσέφυγε στη Δευτεροβάθμια Επιτροπή Ελέγχου Ταινιών για τη μείωση του ορίου ακαταλληλότητας από τα 17 στα 13 χρόνια. Η Δευτεροβάθμια Επιτροπή όμως ανέτρεψε τα δεδομένα, αρχικά εισηγούμενη την πλήρη απαγόρευση της ταινίας και αποφασίζοντας τελικά εκτεταμένες περικοπές (περίπου μισής ώρας) που αφορούσαν διαλόγους με βωμολοχίες και σκηνές με τολμηρό ερωτικό περιεχόμενο, αλλά και σκηνές ύποπτες για «αναμόχλευση των παθών» του παρελθόντος. Η «αναμόχλευση» αφορούσε σκηνές όπου εμφανιζόταν μια προεκλογική αφίσα με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και ακουγόταν το τραγούδι-εμβατήριο «Έρχεται ο Καραμανλής», και άλλες που παρουσίαζαν τον εθνικό στρατό να εκτελεί αντάρτες την περίοδο του Εμφυλίου ενώ η δράση της ταινίας εξελίσσεται στη Μεταπολίτευση. Η αντίδραση του Μακρή ήταν να παραιτηθεί της προσφυγής, να καταγγείλει δημόσια τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Τύπου και Πληροφοριών, Νίκο Δεληπέτρο, για αντιδημοκρατική παρέμβαση και να δηλώσει ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες αρνείται να προβληθεί η ταινία.

Όμως, στις 17 Φεβρουαρίου ο Μακρής προχώρησε στην προβολή της ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑΣ με βάση την άδεια της Πρωτοβάθμιας Επιτροπής, που δεν προέβλεπε περικοπές. Η ταινία προβλήθηκε κανονικά επί τρεις μέρες σε εννιά αίθουσες. Ωστόσο, στις 19 Φεβρουαρίου, με ένταλμα εισαγγελέα, και παρά το γεγονός ότι στην αίθουσα δεν υπήρχαν ανήλικοι, επενέβη η αστυνομία, με αποτέλεσμα τη διακοπή των προβολών, την κατάσχεση της ταινίας και την προσαγωγή πέντε αιθουσαρχών (των κινηματογράφων «Άνεσις», «Παγκράτιον», «Αλκυονίς», «Μπροντγουαίη» και «Αμαλία») στο αυτόφωρο, όπου τους ασκήθηκε δίωξη για παράνομη προβολή ταινίας, ενώ ο Μακρής παρουσιάστηκε στο αστυνομικό τμήμα αυτοβούλως και αφέθηκε ελεύθερος.

Στη δίκη των πέντε αιθουσαρχών, που ακολούθησε, συνήγορος ήταν ο Ευάγγελος Γιαννόπουλος, πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, ενώ παραβρέθηκαν ως μάρτυρες υπεράσπισης πλήθος καλλιτεχνών, δημοσιογράφων και διανοουμένων, ανάμεσά τους οι Μελίνα Μερκούρη, Παύλος Ζάννας, Θόδωρος Αγγελόπουλος, Νίκος Κούνδουρος, Θανάσης Ρεντζής και Τίμος Περλέγκας. «Η προσέλευση των μαρτύρων υπεράσπισης στη δίκη», έγραψε η Αυγή, «θύμισε περίοδο χούντας». Ο ίδιος ο σκηνοθέτης κατήγγειλε στον Ριζοσπάστη:

«Το ζήτημα για μένα είναι καθαρά ιδεολογικό. Καλύπτονται πίσω από τις προφάσεις περί ηθικής και περί στρέβλωσης της ιστορικής αλήθειας για να κόψουν την ταινία επειδή καταγράφει με σαφήνεια τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Γι’ αυτό θέλουν να κόψουν τη σκηνή του ντουφεκισμού του αντάρτη, τις σκηνές με την αφίσα του Καραμανλή και τους προεκλογικούς ύμνους της “Νέας Δημοκρατίας”. Καταλαβαίνουν πολύ καλά ότι το φιλμ είναι διαχρονικό, ότι ο αντάρτης δεν τουφεκίζεται επί εποχής Καραμανλή. Από την άλλη όμως τους ενοχλεί αφάνταστα το γεγονός ότι η ταινία δείχνει πόσο αναλλοίωτη έχει μείνει η πολιτική φύση της δεξιάς τα τελευταία 30 χρόνια. Άλλωστε το γεγονός ότι εξακολουθούν τόσα χρόνια να χρησιμοποιούν την βίαιη επιβολή για να “πείσουν” και όχι τη συζήτηση, δεν αποδεικνύει την αυταρχικότητα και το σκοταδισμό της κυβέρνησης; Είναι επομένως πολιτικό το πρόβλημα και όχι ηθικολογικό, όπως θέλουν να το παρουσιάζουν».

Τελικά το δικαστήριο αθώωσε τους υπεύθυνους των αιθουσών, δεχόμενο ότι οι κατηγορούμενοι δεν είχαν λάβει γνώση της απόφασης της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής και ζήτησε να επιστραφούν στον σκηνοθέτη οι κατασχεμένες κόπιες. Κατόπιν, η ταινία, αν και σε κάποιο νομικό κενό, συνέχισε κανονικά τις προβολές της, με βάση την άδεια της Πρωτοβάθμιας Επιτροπής που προέβλεπε καταλληλότητα για άτομα άνω των 17 ετών χωρίς περικοπές.

Το όλο περιστατικό, σε συνδυασμό με την απαγόρευση της ταινίας ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 40-50 (1977) της Μαρίας Καραβέλα και την απόρριψη του σεναρίου ΝΕΜΕΣΙΣ (1979) του Γιώργου Σταμπουλόπουλου, την ίδια περίοδο, στάθηκε αφορμή για την ευρύτερη κινητοποίηση του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου εναντίον της λογοκρισίας ως αντιδημοκρατικού θεσμού και ανεπίτρεπτου φασιστικού, κατοχικού και χουντικού κατάλοιπου. Ιδιαιτέρως δυναμική ήταν η αντίδραση της Εταιρίας Ελλήνων Σκηνοθετών, η οποία παραχώρησε συνέντευξη Τύπου στα γραφεία της Ένωσης Ξένων Ανταποκριτών, όπου και ζήτησε την πλήρη κατάργηση της λογοκρισίας με το επιχείρημα του ανοίγματος της Ελλάδας στην Ευρώπη και της ένταξής της στην ΕΟΚ. Συγχρόνως προχώρησε σε μια σειρά ενεργειών που αποσκοπούσαν στη διεθνοποίηση του προβλήματος όπως προσφυγές στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στην Ουνέσκο.

Πηνελόπη Πετσίνη – Μαρία Χάλκου

Πηγές – Βιβλιογραφία

• Η Αυγή, 22/2/1979.
• Βραδυνή, 19/2/1979.
• Πρωινή Ελευθεροτυπία, 21/2/1979.
• Τα Νέα, 22/2/1979.
• Το Βήμα, 22/2/1979
• Ριζοσπάστης, 22/2/1979.
• Μάνος Αυγερίδης, Μάγδα Φυτιλή, Ελένη Κούκη, «Αναμοχλεύοντας τα πάθη: Τα όρια του πολιτικού λόγου για την Εθνική Αντίσταση», Αρχειοτάξιο, τχ.22 (Νοέμβριος 2020).

Δημοσιεύσεις CIVIL

• Πετσίνη Π., Χάλκου Μ., «Η λογοκρισία ως δημιουργικό όριο, η λογοκρισία ως καταστολή: Οι ταινίες Χάππυ Νταίη (Παντελής Βούλγαρης, 1976) και Καγκελόπορτα (Δημήτρης Μακρής, 1978)» στο Γιάννης Δημητρακάκης - Αναστασία Νάτσινα (επιμ.), Μεταπολίτευση 1974 – 1981: Λογοτεχνία και πολιτισμική Ιστορία, Ρέθυμνο: Εκδόσεις της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, 2021.
• Πηνελόπη Πετσίνη, «Από τον ‘κατευνασμό των πολιτικών παθών’ στη ‘Δεξιά κουλτούρα’: Μάχες της μνήμης και πολιτική λογοκρισία στη Μεταπολίτευση», Αρχειοτάξιο, τχ.22 (Νοέμβριος 2020).

Εικόνες – Αρχειακό υλικό